Page 180 -
P. 180
ั
ื
ุ
ิ
ิ
์
ิ
ิ
โครงการหนังสออเล็กทรอนกส เฉลมพระเกียรตสมเด็จพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกุมาร ี
สัมมนาวิชาการและนิทรรศการ “พระไตรปิฎกบาลีสู่สากล” 149
4. พุทธญาณวิทยา
ค าว่า “ญาณวิทยา” มาจากภาษาอังกฤษว่า Epistemology (Episteme-ความรู้ กับ Logos-
ศาสตร์) มีความหมายว่า ศาสตร์แห่งความรู้หรือทฤษฎีความรู้ (Theory of knowledge) ตรงกับค า
ที่ใช้ในพระพุทธศาสนาว่า สัญญา วิญญาณ อภิญญา ญาณ ปญญา วิชชา เปนต้น เพราะฉะนั้น
ั
็
่
็
่
์
้
เมือพูดถึงความรู้จึงหมายถึง แนวคิด ทฤษฎี ที่ใช้ผ่านค าดังกล่าวมานีเปนสือสัญลักษณถึงความรู้
็
ในทางพระพุทธศาสนาแบ่งความรู้เปน 2 ระดับ คือ ความรู้ระดับโลกียะ และความรู้ระดับโลกุตตระ
ส่วนแหล่งทีมาของความรู้ในของพุทธญาณวิทยามีอยู 3 ประการ คือ
่
่
ั
1. สุตมยปญญา คือ ความรู้ทีเกิดมาจากการได้ยินได้ฟง ถ่ายทอดมาจากผู้อื่น (ปรโตโฆสะ)
ั
่
ุ
ฺ
หรือเรียกตามปรัชญาอินเดียว่าศัพท์ประมาณ ตรงกับภาษาบาลีว่า อนสสาวิกา หมายถึง ความรู้
เกิดมาจากการฟงตามกันมา
ั
2. จินตามยปญญา คือ ความรู้ทีเกิดมาจากการนึกคิดพิจารณาในเหตุและผลของ
ั
่
็
ุ
ความเปนจริงที่ได้รับรู้ เรียกว่า อนมานประมาณ (Inference) หมายถึง กระบวนการที่ท าให้ได้รับ
่
็
่
่
่
่
ความรู้อย่างหนึง โดยอาศัยความรู้อีกอย่างหนึงมาเปนสือกลาง ซึงผ่านมาจากข้อมูลอืน
ด้วยการคาดคะเนหาความเปนจริงโดยตรงกับค าว่าภาษาบาลีว่า ตกกี วีม สี หมายถึง ความรู้เกิดมา
ฺ
็
จากการใช้เหตุผลแสวงหาความจริง
3. ภาวนามยปญญา คือ ความรู้ทีเกิดมาจากประสบการณโดยตรงของภายในจิตตนเอง
ั
่
์
อันเนืองมาจากมีญาณพิเศษหยั่งรู้ (Extra Sensory Perception) เข้าใจถึงสภาวะของสรรพสิ่ง
่
็
อย่างถูกต้อง และแท้จริง จัดเปนความรู้เชิงประจักษประมาณ (Empirical) โดยทางปรัชญาตะวันตก
็
์
เรียกว่า อัชฌัตติกญาณ (Intuition) หรือญาณทัศน (Insight) ซึงเปนความรู้ที่เกิดขึ้นภายหลังจาก
่
่
์
มีประสบการณแล้ว หมายถึง ความรู้ทีเกิดอภิญญาจิตหยั่งรู้สัจธรรม
่
อีกประการหนึง สุนทรียศาสตร์ในพุทธปรัชญาเถรวาทต้องอาศัยความรู้ทางด้านญาณวิทยา
มาช่วยตรวจสอบตัดสินความมีอยูจริง และคุณค่าของความงามนั้น โดยอาศัยโครงสร้าง
่
ของกระบวนการรับรู้ทีมีอยู 2 ส่วน คือ
่
่
