Page 47 -
P. 47
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
นิเวศนาสวน แล้วน�าข้าวกลับขึ้นไปบริโภคบนที่สูง ซึ่งการเปลี่ยนแปลงข้างต้นล้วนเป็นการปรับตัวของ
กลุ่มชาติพันธุ์ที่เป็นผู้บริโภคข้าวบนพื้นที่สูงที่ปลูกข้าวไร่เดิม เพื่อความอยู่รอดและอยู่กับพื้นที่ต่อไปให้ได้
3. นิเวศข้าวนาสวน (lowland rice ecosystem)
ข้าวนาสวนเป็นข้าวที่ปลูกในที่ลุ่มและมีระดับน�้าในนาลึกไม่เกิน 80 เซนติเมตร ส่วนมากท�าการ
ปลูกแบบปักด�า การปลูกข้าวในประเทศไทยส่วนใหญ่เป็นการปลูกข้าวนาสวน นิเวศข้าวนาสวนจ�าแนกได้
เป็น 2 นิเวศย่อย (sub-ecosystem) คือ ข้าวนาสวนนาน�้าฝนและข้าวนาสวนนาชลประทาน
3.1 ข้าวนาสวนนาน�้าฝน (rainfed lowland rice)
เป็นพัฒนาการปลูกข้าวของมนุษย์ชาติในยุคต่อมา ที่เห็นความส�าคัญของการขังน�้าในนาที่ช่วย
แก้ปัญหาและช่วยควบคุมวัชพืชซึ่งเป็นตัวจ�ากัดผลผลิต (yield constraint) ที่ส�าคัญ รวมทั้งพบว่าข้าว
ที่อยู่ในนาน�้าขังมีการเจริญเติบโตที่สม�่าเสมอและต่อเนื่อง ในนิเวศย่อยนี้สามารถใช้พันธุ์ข้าวที่มีศักยภาพ
การให้ผลผลิตสูง ร่วมกับการจัดการและการใส่ปัจจัยการผลิต มาเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตขึ้นมาได้อีก
ระดับหนึ่ง แต่ความแปรปรวนของฝน ทั้งที่เว้นช่วงท�าให้แล้งและฝนตกหนักน�้าท่วมนา ประกอบกับความ
อุดมสมบูรณ์ของดินนาที่ค่อนข้างต�่า ก็ยังเป็นข้อจ�ากัดและมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางการผลิตอยู่
ในประเทศไทยนิเวศย่อยนี้มีพื้นที่หลักอยู่ที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศ คิดเป็นพื้นที่นา
ประมาณครึ่งหนึ่งของนาข้าวทั้งประเทศ ดังนั้น หากสามารถเพิ่มศักยภาพการให้ผลผลิตของข้าวในพื้นที่
จะมีผลกระทบสูงต่อค่าเฉลี่ยและผลผลิตข้าวรวมของประเทศไปด้วย ในปัจจุบันกลุ่มพันธุ์ข้าวที่ใช้ปลูกใน
นิเวศย่อยนี้ที่ส�าคัญ คือ ข้าวขาวดอกมะลิ 105 ที่นับว่าเป็นข้าวหอมที่ดีที่สุดในระดับโลก ซึ่งที่มาเป็นพันธุ์
ข้าวที่ได้จากการรวบรวมพันธุ์ข้าวพื้นเมืองในพื้นที่อ�าเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา (ซึ่งอยู่ในนิเวศย่อย
ข้าวน�้าลึก (deep water rice) นาดินเค็มใกล้ทะเล) น�าไปปลูกคัดเลือกพันธุ์ที่สถานีทดลองข้าวโคกส�าโรง
จังหวัดลพบุรี (ในนิเวศย่อยนาน�้าฝน) ได้สายพันธุ์ (รวง/แถว) ที่ 105 จึงตั้งชื่อพันธุ์ว่า ขาวดอกมะลิ 105
หลังจากนั้นได้น�าไปปลูกทั่วประเทศ พบว่าปรับตัวได้ดีกับนาน�้าฝนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยให้
ผลผลิตดีและคุณภาพดีมาก จึงถูกก�าหนดเขต (zoning) ให้เป็นพื้นที่ปลูกข้าวหอมมะลิของประเทศร่วมกับ
พื้นที่นาน�้าฝนในอีก 3 จังหวัดภาคเหนือตอนบน คือ เชียงราย พะเยา และเชียงใหม่ นอกจากนี้ยังมี
พันธุ์ข้าวที่ส�าคัญและปลูกมากในนิเวศย่อยนาน�้าฝน คือ ข้าวเหนียวพันธุ์ กข 6 และข้าวเจ้าพันธุ์ กข 15
ซึ่งเป็นพันธุ์ที่ได้จากการน�าเมล็ดข้าวขาวดอกมะลิ 105 ไปอาบรังสีให้เกิดการกลายพันธุ์ (mutation)
กระจายตัวแล้วคัดเลือกได้พันธุ์ใหม่ทั้งสอง ข้าวทั้ง 3 พันธุ์นี้จึงมีฐานพันธุกรรมเดียวกัน เป็นข้าวชนิดที่ไว
ต่อช่วงแสง มีก�าหนดเวลาในการออกรวงและเก็บเกี่ยวที่แน่นอนในรอบปี มีความจ�าเพาะของการเจริญ
เติบโตที่สอดคล้องกับการตกของฝนในนิเวศย่อยนาน�้าฝนของประเทศ
ด้านการจัดการเพาะปลูกข้าวในนิเวศย่อยนาน�้าฝน นอกเหนือจากการใช้พันธุ์ที่เหมาะสมแล้ว
เวลาปลูกและวิธีปลูกยังถูกก�าหนดโดยรูปแบบหรือสภาพการตกของฝนด้วย ในอดีตที่แรงงานในภาค
ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว ประวติการปลูกข้าว และข้าวกับสภาพแวดล้อม ั 43
