Page 45 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2509 เป็นต้นมา คณะรัฐมนตรีได้ลงมติก�าหนดให้วันพระราชพิธีพืชมงคล
จรดพระนังคัลแรกนาขวัญนี้เป็นวันเกษตรกรประจ�าปีด้วย ทั้งนี้เพื่อให้ผู้มีอาชีพทางการเกษตรระลึกถึง

ความส�าคัญของอาชีพนี้ และร่วมมือกันประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเพื่อเป็น
สิริมงคลแก่อาชีพของตน และก่อให้เกิดประโยชน์แก่เศรษฐกิจของประเทศชาติ (กระทรวงเกษตรและ
สหกรณ์. 2557)

ตอนที่ 2

ระบบนิเวศข้าวในประเทศไทย

1. ค�าน�า
พื้นที่ปลูกข้าวมีหลายแบบ ได้แก่ พื้นที่ลุ่ม (lowland) พื้นที่ดอน (upland) พื้นที่แห้ง

(dryland) หรือ พื้นที่ชุ่มน�้า (wetland) สถาบันวิจัยข้าวระหว่างประเทศ (IRRI,1984) จ�าแนกข้าวออก
เป็น 5 กลุ่ม ตามลักษณะของระบอบน�้าที่ผันแปรตามฤดูกาล (ขาดน�้า น�้ามาก หรือน�้าพอดี) การระบายน�้า
(เลวหรือดี) อุณหภูมิของอากาศ (พอเหมาะหรือต�่า) ดิน (ปรกติหรือมีปัญหา) และ ภูมิประเทศ (ราบหรือ

เป็นลอนคลื่น) จึงมีข้าว 5 แบบ คือ (1) ข้าวในที่ลุ่มและมีการชลประทาน (2) ข้าวในที่ลุ่มอาศัยน�้าฝน
(3) ข้าวในที่ลุ่มน�้าลึก (ข้าวขึ้นน�้า) (4) ข้าวไร่ และ (5) ข้าวในพื้นที่ชุ่มน�้าชายฝั่งซึ่งมีน�้าขึ้นน�้าลง ข้าวที่

คุ้นเคยในประเทศไทย ได้แก่ ข้าวนาน�้าขัง (lowland or flooded rice) ข้าวไร่ (upland rice) และ
ข้าวขึ้นน�้า (deep water or floating rice)
ในหลักการพื้นฐานของการผลิตพืช (crop production) มีองค์ประกอบหลักที่ส�าคัญในการ

ให้ผลผลิต (Yield, Y) และคุณภาพ (Quality, Q) คือ พันธุกรรมพืช (Genetics, G) สภาพแวดล้อมของพื้นที่
(Environments, E) และการจัดการ (Managements, M) หรือที่รู้จักกันในสมการ GxExM=Y+Q

ระบบนิเวศข้าว (rice ecosystem) เป็นส่วนส�าคัญในองค์ประกอบด้านสภาพแวดล้อม ซึ่งบ่งบอก
ถึงระดับความมั่นคงของการผลิต พัฒนาการปรับตัวของพันธุกรรมข้าวและวิธีการจัดการที่มีความจ�าเพาะ
แตกต่างกันไปในแต่ละระบบนิเวศ

ระบบนิเวศข้าวในประเทศไทยมี 3 แบบ คือ (1) นิเวศข้าวไร่ (2) นิเวศข้าวนาสวน และ (3)
นิเวศข้าวน�้าลึกและข้าวขึ้นน�้า โดยยกแต่ละข้อมาอธิบายเป็นข้อใหญ่ คือ ข้อ 2-4 ดังนี้

2. นิเวศข้าวไร่ (upland rice ecosystem)
พัฒนาการในการสร้างความมั่นคงของการผลิต (production security) เริ่มจากการปลูกข้าว

ในนิเวศข้าวไร่หรือสภาพไร่ (upland rice cultivation) ซึ่งใช้ประโยชน์ด้านสภาพแวดล้อม (E) จาก

ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว ประวติการปลูกข้าว และข้าวกับสภาพแวดล้อม ั 41