Page 61 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร

ม�เปรียบเทียบจะช่วยให้เห็นคว�มแตกต่�ง เช่น ก�รผลิตต่อหน่วยสิ่งเข้� (ปัจจัยก�รผลิต) ก็มีหล�ยมิติ
เนื่องจ�กสิ่งเข้�มีหล�ยรูป เช่น พื้นที่ แรงง�น พลังง�น เงินทุน ซึ่งทำ�ให้ผลิตภ�พของระบบนิเวศเกษตร

ต่�งกัน เมื่อพิจ�รณ�จ�กสิ่งเข้�หรือปัจจัยก�รผลิตแต่ละประเภท
โดยทั่วไปประสิทธิภ�พก�รผลิตจะสูงเมื่อคิดจ�กสิ่งเข้�ซึ่งเป็นปัจจัยที่จำ�กัดระดับผลผลิต และ

จะมีประสิทธิภ�พตำ่�เมื่อคิดจ�กสิ่งเข้�ที่มีม�กเกินพอ เช่น ในเขตที่ประช�กรหน�แน่น พื้นที่ถือครองต่อ
ครอบครัวน้อยและใช้แรงง�นแบบประณีตหรือทำ�อย่�งถี่ถ้วน ได้แก่ก�รปลูกข้�วผลผลิตสูง ผลิตภ�พต่อ
หน่วยพื้นที่จะสูง แต่ผลิตภ�พต่อหน่วยแรงง�นจะตำ่� ในทำ�นองเดียวกันก�รเกษตรที่ใช้เงินลงทุนเพื่อซื้อ

ปัจจัยก�รผลิต (เช่น ปุ๋ยและส�รฆ่�ศัตรูพืช) ม�ก ผลิตภ�พต่อหน่วยพื้นที่จะสูงกว่� แต่ผลตอบแทนต่อ
หน่วยเงินลงทุนจะตำ่�กว่� เมื่อเปรียบเทียบกับระบบก�รเกษตรแบบดั้งเดิมซึ่งลงทุนน้อย

นอกจ�กนี้เมื่อมีก�รใช้สิ่งเข้�ที่ลักษณะเฉพ�ะเจ�ะจงในระบบนิเวศเกษตร ก็ควรแสดงผลที่คิด
ประสิทธิภ�พของสิ่งเข้� เช่น
1) ในเขตชลประท�น ควรบอกผลผลิตต่อหน่วยปริม�ณนำ้�ที่ใช้

2) ในพื้นที่ซึ่งมีคว�มอุดมสมบูรณ์ตำ่�และปุ๋ยร�ค�แพง ควรบอกผลผลิตต่อหน่วยธ�ตุอ�ห�รที่ใส่
3) ในพื้นที่ซึ่งมีก�รกร่อนดินสูง ควรบอกผลผลิตต่อหน่วยมวลดินที่ถูกกร่อนไป เพื่อให้ตระหนัก

ถึงภัยพิบัติที่จะเกิดขึ้นเมื่อดินเสื่อมโทรมจ�กก�รกร่อน
4) ในสถ�นก�รณ์ที่เกิดวิกฤติด้�นพลังง�น ก�รบอกผลผลิตต่อหน่วยพลังง�นที่ใช้ จะช่วยให้
คำ�นึงถึงก�รห�วิธีก�รประหยัดพลังง�น

สำ�หรับก�รกร่อนดิน เป็นปร�กฏก�รณ์ของก�รเคลื่อนย้�ยตะกอนดินออกไปกับนำ้�บ่�ผิวดิน
ดังนั้นตะกอนดินที่ออกไปจ�กระบบนิเวศเกษตรก็เป็นสิ่งออกอย่�งหนึ่ง แต่เป็นสิ่งออกเชิงลบซึ่งมีวิธีก�ร

วัดโดยเฉพ�ะ
10.2 เสถียรภ�พและคว�มยั่งยืนมีลักษณะพหุมิติ (multi-dimensional character of sta-
bility and sustainability)

เนื่องจ�กก�รประเมินเสถียรภ�พและคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศเกษตรด้วยวิธีก�รที่ต่�งกัน
จะให้ผลแตกต่�งกัน ดังนั้นเสถียรภ�พและคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศเกษตรจึงมองได้หล�ยแบบ หรือมี

ลักษณะพหุมิติดังนี้
10.2.1 เสถียรภ�พ (stability) คือลักษณะคว�มแปรปรวนในผลิตภ�พของระบบในช่วง
เวล�ที่กำ�หนด อันเป็นผลจ�กคว�มแปรปรวนของสมบัติบ�งประก�รในระบบนิเวศเกษตร เช่น สมบัติท�ง

ก�ยภ�พและชีวภ�พ (ปริม�ณก�รกระจ�ยของฝนและก�รเข้�ทำ�ล�ยของศัตรูพืชในบ�งช่วงเวล�) หรือ
สภ�พท�งเศรษฐกิจ (คว�มผันผวนของระดับร�ค�ปัจจัยก�รผลิต) ก�รประเมินเสถียรภ�พและคว�มยั่งยืน

ของระบบนิเวศเกษตรวัดจ�กคว�มแปรปรวนของผลผลิตที่ได้ อันเป็นค่�เฉลี่ยของก�รผลิตระยะย�ว
(ภ�พที่ 2.10) ซึ่งมี 4 แบบ คือ 1) มีเสถียรภ�พและยั่งยืน 2) มีเสถียรภ�พแต่ไม่ยั่งยืน 3) ไม่มีเสถียรภ�พ
แต่ยั่งยืน และ 4) ไม่มีเสถียรภ�พและไม่ยั่งยืน

สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 57