Page 57 -
P. 57
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
9.3 ส�รฆ่�ศัตรูพืช
ศัตรูพืช (pest) หม�ยถึงสิ่งมีชีวิต (สัตว์ พืช หรือจุลินทรีย์) ที่ทำ�ให้พืชปลูกเสียห�ย ก�รควบคุม
ศัตรูพืชทำ�ได้หล�ยวิธี เช่น ใช้ส�รฆ่�ศัตรูพืช (pesticide) ใช้ตัวหำ้�หรือผู้ล่�เหยื่อ (predators) และ
ควบคุมด้วยวิธีชีวภ�พอื่นๆ หรือ ก�รเขตกรรม เช่น ปลูกพืชที่ทนต่อโรคหรือแมลง ลดก�รไถพรวนดิน
และก�รปรับสภ�พดิน
ส�รฆ่�ศัตรูพืชมีสมบัติที่สำ�คัญ คือ กำ�จัดศัตรูพืชได้อย่�งชะงัดแต่ไม่ทำ�อันตร�ยต่อพืชปลูก ส�ร
ดังกล่�วอ�จฆ่�ศัตรูพืช หรือลดประช�กรโดยทำ�ให้เติบโตช้�หรือป้องกันก�รสืบพันธุ์ ส�รเคมีฆ่�ศัตรูพืช
เป็นปัจจัยสำ�คัญของก�รทำ�ฟ�ร์มแบบเข้มข้นหรือแบบประณีต (intensive farming) บ�งแห่งใช้ส�รเคมี
เหล่�นี้เกือบ 10 ชนิด เพื่อควบคุมโรค แมลงและวัชพืช เมื่อมีก�รใช้กันอย่�งแพร่หล�ยและต่อเนื่อง จะ
เกิดปัญห� 2 ประก�ร คือ คว�มคงทน (persistence) และก�รสะสมเชิงชีวภ�พ (bioaccumulation)
คว�มคงทนของส�รฆ่�ศัตรูพืช หม�ยถึงคว�มย�วน�นที่ส�รนั้นยังส�ม�รถออกฤทธิ์ได้ใน
สิ่งแวดล้อม ส�รประกอบบ�งชนิดสล�ยเชิงชีวภ�พได้ เนื่องจ�กถูกจุลินทรีย์ย่อยง่�ยและเร็ว แต่บ�งชนิด
เป็นส�รประกอบที่ไม่สล�ยเชิงชีวภ�พซึ่งถือว่�เป็นส�รที่คงทนและออกฤทธิ์ในสิ่งแวดล้อมได้หล�ยปี จึง
ควรเลือกใช้ส�รฆ่�ศัตรูพืชที่ไม่คงทนและสล�ยเชิงชีวภ�พได้เร็ว
ก�รสะสมเชิงชีวภ�พของส�รฆ่�ศัตรูพืช หม�ยถึงก�รเพิ่มคว�มเข้มข้นของส�รนั้นในโซ่อ�ห�ร
โดยเริ่มจ�กก�รสะสมในผู้บริโภคที่บริโภคพืชซึ่งมีส�รดังกล่�ว แล้วสะสมในผู้บริโภคลำ�ดับต่อม�เรื่อยๆ
เช่น มีก�รสะสมเพิ่มขึ้นทีละน้อยของส�รฆ่�แมลงในร่�งก�ยมนุษย์ที่กินพืชซึ่งมีส�รฆ่�ศัตรูพืชตกค้�งอยู่
9.4 สภ�วะส�รอ�ห�รม�กเกิน (eutrophication)
สภ�วะส�รอ�ห�รม�กเกิน เป็นอิทธิพลของก�รสะสมส�รอ�ห�รในระบบชลนิเวศ (aquatic
ecosystems) ซึ่งมีลำ�ดับของเหตุก�รณ์ 3 ขั้นตอน ดังนี้
1) นำ้�ในแหล่งนำ้�เป็นนำ้�ใสเนื่องจ�กมีส�รอ�ห�รและส�หร่�ยน้อย
2) กล�ยเป็นนำ้�ขุ่นหรือนำ้�สกปรก สีคลำ้� มีส�รอ�ห�รและพืชนำ้�ม�ก
3) ต่อม�กล�ยเป็นนำ้�เสียซึ่งมีส�รอ�ห�รสะสมม�กเกิน หรือนำ้�ขุ่นและสีดำ� มีพืชและเศษซ�ก
อินทรีย์ม�ก ซึ่งเป็นขั้นตอนก�รเปลี่ยนแปลงของระบบชลนิเวศจ�กนำ้�ดีม�เป็นนำ้�เสีย อันเกิดจ�กสภ�วะ
ส�รอ�ห�รม�กเกิน
ห�กพิจ�รณ�ในบริบทของมลพิษ สภ�วะส�รอ�ห�รม�กเกิน หม�ยถึงก�รเพิ่มส�รอ�ห�รอย่�ง
ม�กม�ยในระบบชลนิเวศ โดยกิจกรรมของมนุษย์ในเวล�อันสั้น ซึ่งมีผลกระทบอย่�งรุนแรงหรือถึงขั้น
ทำ�ล�ยโซ่อ�ห�รในระบบดังกล่�ว ส�รที่สำ�คัญซึ่งเป็นส�เหตุมี 2 อย่�ง คือ
1) นำ้�เสียจ�กชุมชนเมืองและอุตส�หกรรม ซึ่งมีทั้งธ�ตุอ�ห�รที่ละล�ยได้ (เช่น ส�รประกอบ
ฟอสเฟตจ�กผงซักฟอกและส�รอื่นๆ) รวมทั้งส�รอินทรีย์ปริม�ณม�ก ถือเป็นแหล่งหลัก
2) ธ�ตุอ�ห�รที่ละล�ยนำ้�ได้ในรูปไนเทรตและฟอสเฟต ซึ่งถูกชะละล�ยม�จ�กพื้นที่ลุ่มนำ้�
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 53
