Page 109 -
P. 109
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
ของปัญห�อันเกิดจ�กก�รใช้วิธีจัดก�รดินแบบที่เคยปฏิบัติกันม� นอกจ�กนี้นวัตกรรมสมัยใหม่ เช่น
ก�รเกษตรแบบแม่นยำ� (precision agriculture) ก็ต้องใช้ฐ�นคว�มรู้จ�กทั้งสองส่วนนี้
5. ดินเป็นองค์ประกอบของระบบนิเวศ
คว�มรู้เบื้องต้นในท�งปฐพีวิทย�เน้นว่� ปัจจัยของก�รเกิดดินซึ่งมีอิทธิพลต่อก�รพัฒน�ของดิน
มี 5 ประก�ร คือ ภูมิอ�ก�ศ (climate) สิ่งมีชีวิต (organisms) สภ�พภูมิประเทศ (topography) วัตถุ
ต้นกำ�เนิดดิน (parent material) และเวล� (time) ดังนี้
Soil = ƒ (climate, organisms, topography, parent material, time)
สำ�หรับองค์ประกอบของระบบนิเวศหรือสมบัติของระบบนิเวศที่เป็นอยู่นั้น เช่น ดิน พืชพรรณ
และสัตว์ต่�งๆ เกิดจ�กก�รทำ�หน้�ที่ของปัจจัยใน 3 สภ�พ (state factors) คือ สภ�พตอนเริ่ม (initial
state) แรงผลักดันจ�กภ�ยนอก (external pressure) และเวล� (time) ดังนี้
Ecosystem property = ƒ (initial state, external pressure or potential, time)
ดังนั้น ฟลักซ์ (flux) หรือก�รแลกเปลี่ยนสส�รและพลังง�นระหว่�งภ�ยในระบบกับภ�ยนอก
ระบบ จะถูกควบคุมด้วยเกรเดียนต์ (gradient) ระหว่�งภ�ยนอกและภ�ยในระบบ (ภ�พที่ 4.2) ด้วย
เหตุนี้ดินจึงมิได้เป็นอิสระจ�กระบบนิเวศแต่อย่�งใด ยกตัวอย่�งเช่น นักวิช�ก�รเคยถือว่�ภูมิอ�ก�ศและ
วัตถุต้นกำ�เนิดดินเป็นแรงผลักดันจ�กภ�ยนอก แต่ในปัจจุบันยอมรับกันว่�ชีวช�ติมีอิทธิพลอย่�งม�กต่อ
องค์ประกอบของบรรย�ก�ศและภูมิอ�ก�ศ และมีผลต่อก�รเปลี่ยนแปลงของผิวโลกม�อย่�งย�วน�น
สำ�หรับแรงผลักดันจ�กภ�ยนอก ซึ่งควบคุมก�รพัฒน�ของระบบนิเวศจะมีม�กน้อยเพียงใด ยัง
ขึ้นอยู่กับขน�ดขอบเขตของระบบนิเวศหรือสเกล (เชิงเวล�และพื้นที่) เช่น องค์ประกอบของบรรย�ก�ศ
อ�จผันแปรเพียงเล็กน้อยในช่วงทศวรรษหนึ่ง แต่เมื่อเข้�สู่ยุคสมัยของก�รพัฒน�ด้�นอุตส�หกรรมก็มีก�ร
เปลี่ยนแปลงองค์ประกอบของบรรย�ก�ศม�ก จนอ�จมีผลกระทบต่อระบบนิเวศไปย�วน�นนับศตวรรษ
นอกเหนือจ�กขอบเขตท�งชีวฟิสิกส์ (biophysical boundary) ของระบบนิเวศซึ่งแสดงไว้ในภ�พที่ 4.2
แล้ว ยังมีอีกอย่�งหนึ่งที่ควรกล่�วถึง คือ ระบบนิเวศเกษตร อันเป็นระบบนิเวศที่อยู่ในขอบเขตอิทธิพล
ของภ�วะสังคมเศรษฐกิจ (socioeconomic boundaries) ซึ่งมิติท�งสังคมเศรษฐกิจของระบบนิเวศ
เกษตรนั้น เป็นสภ�พอันเกิดจ�กอันตรกิริย�ระหว่�งมนุษย์ สถ�บันที่เกี่ยวข้อง (ได้แก่ ชุมชน ระบบก�ร
ตล�ด ธุรกิจก�รเกษตร รัฐบ�ล และศ�สน�) และระบบนิเวศธรรมช�ติ โดยนโยบ�ยของรัฐและกฎหม�ย
ที่บังคับใช้มีผลต่อแนวท�งก�รใช้ที่ดินของเกษตรกร ตลอดจนแนวท�งปฏิบัติที่เอื้อต่อก�รอนุรักษ์ดิน
สำ�หรับนักวิช�ก�รด้�นก�รผลิตพืชก็ต้องปรับตัวเพื่อปฏิบัติง�นภ�ยใต้ข้อจำ�กัดของสภ�พสังคมเศรษฐกิจ
ส่วนนักนิเวศวิทย�ก็ต้องห�คำ�ตอบเรื่องก�รจัดก�รระบบนิเวศที่เหม�ะสมกับสภ�พดังกล่�วด้วย
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 105
