Page 39 -
P. 39
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ธุรกิจใดจะส่งผลต่อความยั่งยืนในระดับฟาร์มได้ นโยบายใดจะส่งผลต่อความยั่งยืนของชุมชนและครัวเรือน
เกษตรในที่สุด แม้หลักการความยั่งยืนจะเป็นหลักการที่มองภาพใหญ่ และสิ่งที่เกิดขึ้นที่ระดับฟาร์มจะเป็น
เรื่องเล็กย่อย แต่การแสดงตัวชี้วัดที่ระดับฟาร์มจะสามารถบอกได้ว่าการทําเกษตรแบบใด ระบบธุรกิจแบบใด
29
น่าจะนําไปสู่หรือขัดขวางความยั่งยืนได้
2.2 รูปแบบเกษตรกรรมที่ยั่งยืนบนพื้นที่สูง
ในบริบทเฉพาะของพื้นที่สูงนั้น การทําเกษตรกรรมอย่างยั่งยืน (Sustainable upland agriculture)
30
ถือเป็นความท้าทายอย่างยิ่ง เนื่องจากพื้นที่ทํากินส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ชันและแคบ มีความจําเพาะทางด้าน
สภาพภูมิอากาศและสภาพเศรษฐกิจและสังคม ดังนั้น จึงเป็นเรื่องยากที่เกษตรกรบนพื้นที่สูงจะสามารถทํา
31
เกษตรกรรมในลักษณะเดียวกับเกษตรกรบนพื้นราบโดยทั่วไปได้ เกษตรกรบนพื้นที่สูงในภูมิภาคอาเซียน
ประสบกับปัญหาคล้ายคลึงกันคือ พื้นที่ทํากินมีลักษณะลาดชัน มีหน้าดินที่ค่อนข้างตื้นและขาดความอุดม
สมบูรณ์ เกิดปัญหาการสูญเสียดินและน้ําซึ่งนําพาไปสู่การพังทลายของหน้าดินและขาดความชุ่มชื้นในดิน
ปัญหาต่างๆเหล่านี้จะทวีความรุนแรงมากขึ้นตามความลาดชันของพื้นที่ ทําให้เกษตรกรประสบปัญหาการผลิต
32
มีรายได้/ผลตอบแทนที่น้อยกว่าเกษตรกรที่ทําเกษตรบนพื้นที่ราบโดยทั่วไป การที่เกษตรกรบนพื้นที่สูงส่วน
ใหญ่มีรายได้ต่ําประกอบกับความต้องการอาหารที่สูงขึ้นของประชากรกลายเป็นแรงกดดันหลักให้เกษตรกร
เลือกวิถีเกษตรกรรมที่ไม่ยั่งยืน โดยจะเน้นการเพิ่มปริมาณมากกว่าการพัฒนาในเชิงคุณภาพ เงื่อนไขนี้จึง
กลายเป็นความท้าทายอย่างยิ่งในการพยายามหาสมดุลระหว่างการพัฒนารูปแบบทางเศรษฐกิจในพื้นที่สูงให้
33
ควบคู่ไปกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ เพราะนัยยะของการทําเกษตรกรรมที่
ยั่งยืนไม่ได้หมายถึง การห้ามทําเกษตรกรรมทุกประเภทในพื้นที่สูงหรือดึงเกษตรกรทุกคนออกมาจากพื้นที่สูง
เพื่อให้ได้ป่ากลับมา แต่คือการใช้วิถีเกษตรกรรมที่สร้างสมดุลระหว่างมิติเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อม
เพื่อให้เกษตรกรมีทางเลือก อยู่รอดได้อย่างยั่งยืนและรักษาพื้นที่ของตน
จากงานศึกษาที่ผ่านมาพบว่า อุปสรรคของการพัฒนาการทําเกษตรกรรมอย่างยั่งยืนในพื้นที่สูงใน
ภูมิภาคอาเซียนนั้น ส่วนหนึ่งเกิดจากการขาดการลงทุนในด้านวิจัยและพัฒนาเกษตรในพื้นที่สูง (R & D)
เนื่องจากหน่วยงานรัฐและผู้กําหนดนโยบายต่างคิดว่าการลงทุนพัฒนาการทําเกษตรกรรมในพื้นที่สูงนั้นมี
ต้นทุนสูง แต่ให้ผลตอบแทนทางเศรษฐกิจน้อยกว่าการส่งเสริมการทําการเกษตรในพื้นที่ราบทั่วไป อีกทั้งพื้นที่
สูงส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ชายขอบที่ห่างไกลและมีนัยสําคัญทางเศรษฐกิจต่ํา พื้นที่ดังกล่าวจึงมีความเสี่ยงต่อการถูก
29 Hayati et al., 2010
30
APO, 2004 และ FFTC, 1997
31
Partap, 2004
32 FFTC, 1997
33
APO, 2004
2-8
