Page 55 -
P. 55
โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
44 วารสารมนุษยศาสตร์
การจัดเรียงเนื้อหาของลิลิตเรื่องนี้มีความเป็นระบบระเบียบ กล่าวคือ
เนื้อหาเริ่มต้นด้วยโคลงบานแพนก 4 บท กล่าวถึงนามกวี มูลเหตุและจุดมุ่งหมาย
ในการแต่ง รวมทั้งระยะเวลาในการแต่ง ถัดมาเป็นบทประณามพจน์ที่แต่งด้วยร่าย
กับโคลงพรรณนาความรุ่งเรืองของบ้านเมืองและยอพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระ
นั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวในฐานะกษัตริย์ผู้ทรงธรรม จากนั้นจึงเข้าสู่เนื้อหาของเรื่องซึ่งมี 2
ส่วนตามล าดับคือ เนื้อหาที่พรรณนาภาพกระบวนพยุหยาตราสถลมารค และ
เนื้อหาที่พรรณนาภาพกระบวนพยุหยาตราชลมารค เมื่อจบเนื้อหาในแต่ละส่วน ก็
จะมีการสรุปเนื้อหาและจ านวนวัดที่เสด็จพระราชด าเนินไปถวายผ้าพระกฐิน
กระบวนพยุหยาตราสถลมารคที่พรรณนาในลิลิตเรื่องนี้จัดเป็น “กระบวน
พยุหยาตราใหญ่” เนื่องจากประกอบด้วย 2 กระบวน คือ กระบวนเสนาทั้ง 4 เหล่า
2
แห่ผ้าไตรพระกฐิน และ กระบวนเสด็จพระราชด าเนินแห่ 4 สายกระบวน เนื้อหาทั้ง
2 กระบวนนี้มีการพรรณนาภาพและรายละเอียดต่างๆ อย่างชัดเจนและสมบูรณ์
กล่าวคือ กระบวนเสนาทั้ง 4 เหล่าแห่ผ้าไตรพระกฐินประกอบด้วย กระบวนม้า
กระบวนรถ กระบวนช้าง และกระบวนพลเท้า ส่วนกระบวนเสด็จพระราชด าเนินแห่
4 สายประกอบด้วย กระบวนน าเสด็จ กระบวนพระราชยาน กระบวนม้าตามเสด็จ
กระบวนรถ และกระบวนพลเดินเท้า
3
ข้อที่น่าสนใจก็คือ ชื่อม้าต้นเกือบทุกม้า ที่พรรณนาในกระบวนพยุหยาตรา
สถลมารคนี้ตรงกับชื่อม้าต้นที่ปรากฏในจดหมายเหตุซึ่งระบุว่าเป็นชื่อที่
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ (จดหมายเหตุรัชกาลที่ 3
2
ถ้าเป็น “กระบวนพยุหยาตราน้อยสถลมารค” จะไม่มีการจัดกระบวนเสนาทั้ง
4 เหล่าแห่ผ้าไตรพระกฐิน แต่จะน าผ้าไตรไปรอรับเสด็จที่วัด จะแห่เฉพาะกระบวนเสด็จ
พระราชด าเนินเท่านั้น
3
ในกระบวนม้าต้นที่พรรณนาในลิลิตนี้ มีเพียงม้าที่ชื่อ “ถกลกายกนก” เท่านั้น
ที่ไม่พบชื่อนี้ในจดหมายเหตุ
