Page 52 -
P. 52
โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
ปีที่ 19 ฉบับที่ 1 (มกราคม-มิถุนายน 2555) 41
1
นารายณ์มหาราชลงในสมุดไทย (ก่องแก้ว วีระประจักษ์ และนิยะดา ทาสุคนธ์,
2531: 4) หรือการเขียนภาพพร้อมจารึกข้อความแสดงรายละเอียดริ้วกระบวนแห่
พระกฐินพยุหยาตราสถลมารคประดับที่พระระเบียงรอบพระเจดีย์ในวัดพระเชตุพน
วิมลมังคลาราม ในสมัยรัชกาลที่ 3 (นิยะดา เหล่าสุนทร, 2544: 291-299)
นอกจากแบบแผนกระบวนพยุหยาตราจะได้รับการบันทึกผ่านภาพวาด
เอกสาร และการจารึกประดับผนังวัดแล้ว ยังมีการบันทึกและถ่ายทอดผ่านรูปแบบ
วรรณคดีด้วย เช่น วรรณคดีเรื่องลิลิตกระบวนพยุหยาตราเพชรพวง ของเจ้าพระยา
พระคลัง (หน) และ ลิลิตกระบวนพยุหยาตราสถลมารคและชลมารค พระนิพนธ์ใน
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
เรื่องลิลิตกระบวนพยุหยาตราสถลมารคและชลมารคพระนิพนธ์ในสมเด็จ
พระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสนี้ นับถือกันว่าเป็นวรรณคดีเอกของ
ไทยเรื่องหนึ่งที่พรรณนาแบบแผนการจัดกระบวนพยุหยาตราในสมัยรัชกาลที่ 3
ไว้อย่างชัดเจนครบถ้วนทั้งสถลมารคและชลมารค และมีลีลาการพรรณนาที่ไพเราะ
งดงาม ความดีเด่นของลิลิตเรื่องนี้มีงานวิจัยหลายชิ้นได้ศึกษาไว้ เช่น วิทยานิพนธ์
ของนิพนธ์ ทิพย์ศรีนิมิต (2523) ศึกษาและอธิบายความดีเด่นของลิลิตเรื่องนี้ใน
ด้านการบันทึกภาพแบบแผนริ้วกระบวนพยุหยาตราและด้านศิลปะการแต่งที่งดงาม
หรือบทความวิจัยของสุปาณี พัดทอง (2551) ได้ศึกษาและอธิบายคุณค่าของวรรณคดี
เรื่องนี้ในด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์ รวมทั้งอธิบายว่าความยิ่งใหญ่ของกระบวน
พยุหยาตราที่พรรณนาในลิลิตนี้ได้แสดงให้เห็นความเป็นสมมติเทพและความมี
บุญญาธิการของพระมหากษัตริย์
1
รายละเอียดของกระบวนพยุหยาตราเพชรพวงดังกล่าวนี้อยู่ในหนังสือสมุดไทย
ซึ่งบันทึกขึ้นใหม่ในรัชสมัยสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โดยระบุว่า
คัดมาจากฉบับเดิมซึ่งเขียนขึ้นในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (ก่องแก้ว วีระประจักษ์
และนิยะดา ทาสุคนธ์, 2531: 4)
