Page 58 -
P. 58
โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
ปีที่ 19 ฉบับที่ 1 (มกราคม-มิถุนายน 2555) 47
โดยกระบวนพยุหยาตราสถลมารคมีทั้งหมด 3 วัด คือ วัดมหาธาตุ วัดพระเชตุพน
และวัดราชบุรณะ ส่วนวัดที่เสด็จพระราชด าเนินไปถวายผ้าพระกฐินโดยกระบวน
พยุหยาตราชลมารคมีทั้งหมด 47 วัด แต่มิได้เสด็จพระราชด าเนินไปทุกวัดภายในวัน
เดียว หากแต่เสด็จพระราชด าเนินหลายวัน ดังที่กล่าวไว้ในโคลงว่า "ถวายพระกฐิน
ทานซ า เสด็จผ้ายหลายเวนฯ” (สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส,
2539: 139)
ข้อที่น่าสังเกตคือ จากการศึกษาเปรียบเทียบเนื้อหาในลิลิตเรื่องนี้กับ
จารึกริ้วกระบวนแห่พระกฐินพยุหยาตราสถลมารคที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
ซึ่งแต่งขึ้นร่วมสมัยกันพบว่า เป็นการเสด็จพระราชด าเนินต่างคราวกัน กล่าวคือ
แม้จารึกริ้วกระบวนฯ และลิลิตเรื่องนี้จะพรรณนาการเสด็จพระราชด าเนินไปถวาย
ผ้าพระกฐินโดยกระบวนพยุหยาตราสถลมารคเช่นเดียวกัน แต่ชื่อช้างต้นและ
ต าแหน่งข้าราชการที่ก ากับช้างต้นบางช้างมีความแตกต่างกัน เช่น ในจารึกริ้ว
กระบวนฯ กล่าวถึงชื่อช้างต้นหลายช้างในกระบวนที่ไม่ปรากฏในลิลิต เช่น พลาย
จักรอ ามรินท์ พลายมโนนฤมิตร์ และ พลายประกายมาศ ส่วนชื่อช้างต้นบางช้างที่
ปรากฏตรงกันทั้งในจารึกริ้วกระบวนฯ และในลิลิต ก็พบว่าต าแหน่งข้าราชการที่
ก ากับช้างต้นนั้นแตกต่างกัน เช่น ช้างต้นชื่อ “เจ้าพระยาปราบไตรจักร” ในจารึกริ้ว
กระบวนฯ ระบุว่า “หมื นบาลราชหัวหมื นต ารวจในฝ่ายซ้าย” เป็นกลางช้าง (นิยะดา
เหล่าสุนทร, 2544: 298) แต่ในลิลิตระบุว่ากลางช้างคือ “หมื นสิทธิโสม” (สมเด็จพระมหา
สมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส, 2539: 80)
4. มูลเหตุและจุดมุ่งหมำยในกำรทรงพระนิพนธ์
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงกล่าวไว้ในโคลง
บานแพนกว่า ทรงพระนิพนธ์ลิลิตเรื่องนี้ตามที่กรมหมื่นไกรสรวิชิตทูลอาราธนา โดย
กรมหมื่นไกรสรวิชิตเป็นผู้ “จดจัดขนัดขนบหมด มอบให้” (สมเด็จพระมหาสมณเจ้า
กรมพระปรมานุชิตชิโนรส, 2539: 26) คือ เป็นผู้ถวายข้อมูลและรายละเอียดต่างๆ
ของการจัดกระบวนพยุหยาตราแด่พระองค์เพื่อทรงใช้ในการทรงพระนิพนธ์
