Page 78 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

บทที่ 6
รูปแบบการจัดเก็บข้าวและคุณภาพข้าวของเกษตรกร

บทน า

คุณภาพข๎าวหอมมะลิเกี่ยวข๎องกับปัจจัยหลายด๎านทั้งสภาพแวดล๎อมในการผลิต คุณสมบัติของดิน การ
ปฏิบัติในแปลงหรือการเขตกรรม กระบวนการในการเก็บเกี่ยวและการจัดการหลังเก็บเกี่ยว หลายประเด็นมีผล
การศึกษาที่ชัดเจนและสามารถน ามาปรับใช๎หรือสํงเสริมให๎เกษตรกรปฏิบัติเพื่อเพิ่มคุณภาพข๎าวหอมมะลิ
ได๎ อยํางไรก็ตามประเด็นที่ยังไมํมีค าตอบหรือแนวทางที่เหมาะสมในการปฏิบัติเพื่อคงคุณภาพข๎าวหอมมะลิไว๎คือ
กระบวนการระหวํางจัดเก็บข๎าวเปลือกในยุ๎งฉางของเกษตรกร ในบทนี้จะวิเคราะห์อิทธิพลของรูปแบบการจัดเก็บ
ข๎าวตํอคุณภาพข๎าวของเกษตรกรโดยใช๎การวิจัยเชิงประจักษ์ เป็นการส ารวจข๎อมูลข๎าวหอมมะลิที่จัดเก็บในยุ๎งฉาง
ของเกษตรกรและหาความสัมพันธ์ของรูปแบบการจัดเก็บกับคุณภาพข๎าวหอมมะลิ 4 ตัวแปร ได๎แกํ ความชื้น
เปอร์เซ็นต์ต๎นข๎าว เปอร์เซ็นต์ท๎องไขํ และความหอมของข๎าว ซึ่งในบทนี้จะน าเสนอรูปแบบและวิธีการการจัดเก็บข๎าว
หอมมะลิ ลักษณะทางกายภาพและสภาพแวดล๎อมของยุ๎งฉาง การป้องกันก าจัดศัตรูข๎าวในสถานที่จัดเก็บ รวมถึง
ปัญหาอุปสรรคในการจัดเก็บและคุณภาพข๎าวหอมมะลิจากการส ารวจในยุ๎งฉางของเกษตรกรตามตัวแปรที่ส าคัญ

วิธีการปฏิบัติเพื่อลดความชื้นของข้าวเปลือก
หลังจากเกษตรกรเก็บเกี่ยวข๎าวหอมมะลิโดยใช๎รถเกี่ยวนวดแล๎วเกษตรกรจะขนย๎ายข๎าวจากนามายังลาน
ตากในหมูํบ๎านซึ่งสํวนใหญํจะใช๎สถานที่ของวัด โรงเรียน ริมถนน หรือบางหมูํบ๎านที่มีลานตากผลผลิตก็จะตากในลาน
ตากที่ได๎รับการสนับสนุนจากรัฐบาล เกษตรกรจะน าข๎าวออกมาตากในตอนเช๎าโดยกระจายข๎าวให๎บางที่สุดเพื่อให๎
ข๎าวแห๎งอยํางสม่ าเสมอ ใช๎เวลาตากประมาณ 2-3 วัน ซึ่งจ านวนวันในการตากเฉลี่ยในแตํละพื้นที่ใกล๎เคียงกัน ใน
ระหวํางชํวงเวลากลางวันเกษตรกรต๎องคอยพลิกกลับข๎าวเพื่อให๎ข๎าวแห๎งสม่ าเสมอประมาณ 3-4 ครั้งตํอวันหรือบาง
รายไมํที่ไมํมีเวลาอาจจะพลิกกลับข๎าวระหวํางตากประมาณ 2 ครั้งตํอวัน เกษตรกรสํวนน๎อยเทํานั้นก็คือน๎อยกวํา
1% ที่จะไมํกลับข๎าวระหวํางวันเนื่องจากไมํมีเวลา โดยจะตากไว๎ในตอนเช๎าและรอเก็บกองไว๎ในตอนเย็นทีเดียว
กิจกรรมในกระบวนการตากข๎าวจะใช๎แรงงานในครัวเรือนเป็นหลัก สํวนการขนสํงผลผลิตขึ้นไปเก็บในยุ๎งฉางอาจจะมี
เกษตรกรสํวนน๎อยใช๎แรงงานจ๎าง และสํวนใหญํจะจ๎างแรงงานที่เป็นเครือญาติหรือเพื่อนบ๎านซึ่งคําจ๎างแรงงานจะถูก
กวําการจ๎างรถขนสํงที่รับจ๎างเป็นธุรกิจ (ตารางที่ 6.1)

ตารางที่ 6.1 การปฏิบัติของเกษตรกรในการตากข๎าว จ าแนกตามรูปแบบการผลิตและวัตถุประสงค์การจัดเก็บข๎าว
สภาพแวดล้อมการผลิต วัตถุประสงค์การเก็บข้าว รวม
การปฏิบัติ นาน้ าฝน ชลประทาน ไม่เก็บ เก็บไว้
ทั่วไป อินทรีย์ ข้าวทั่วไป ไว้ขาย ขาย
จ านวนวันที่ใช๎ในการตากข๎าว (วัน) 3.09 3.08 2.72 2.95 3.10 3.02
จ านวนครั้งของการพลิกกลับข๎าวระหวํางการตาก (ร๎อยละ)
มากกวํา 4 ครั้งตํอวัน 18.47 12.62 16.67 14.91 17.65 16.24
3-4 ครั้งตํอวัน 52.23 58.25 50.00 57.14 50.33 53.82
2 ครั้งตํอวัน 24.84 24.27 27.78 22.36 28.10 25.16
วันละครั้ง 4.46 4.85 3.70 4.97 3.92 4.46
ไมํท า 0.00 0.00 1.85 0.62 0.00 0.32
ที่มา: จากการส ารวจ