Page 120 -
P. 120
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
8. เสถียรภ�พ คว�มหล�กหล�ยและคว�มซับซ้อนของระบบนิเวศ
คว�มสัมพันธ์ระหว่�งคว�มซับซ้อนของโครงสร้�ง (structural complexity) คว�มหล�ก
หล�ยท�งชีวภ�พ (biodiversity) และเสถียรภ�พ (stability) ของระบบนิเวศ เกิดจ�กอันตรกิริย� หรือ
ก�รแลกเปลี่ยนส�รสนเทศระหว่�งองค์ประกอบแต่ละส่วนของระบบ และก�รที่ระบบนิเวศพัฒน�จนได้
ชุมชีพขั้นสุด (climax community) นั้น ถือว่�เป็นดอกผลหรือคว�มสำ�เร็จของก�รเปลี่ยนแปลงแทนที่
เชิงนิเวศ (ecological succession) ระหว่�งช่วงเวล�ที่มีก�รสืบทอดดังกล่�ว ได้มีอันตรกิริย�ระหว่�ง
องค์ประกอบต่�งๆ อันก่อให้เกิดคว�มเชื่อมโยงระหว่�งกันจนนำ�ไปสู่ภ�วะธำ�รงดุล (homeostasis) โดยที่
ผลด้�นเสริมสร้�งส�ม�รถหักล้�งผลด้�นบั่นทอนได้ แม้ในเวล�ต่อม�เสถียรภ�พของระบบจะดำ�รงอยู่ได้
เนื่องจ�กส�ม�รถต่อต้�นกลไกที่บั่นทอนเสถียรภ�พที่มีอยู่นั้น แต่ระบบดังกล่�วอ�จย้อนกลับไปสู่สภ�วะ
ไร้เสถียรภ�พอีกครั้งหนึ่ง ห�กภ�วะสมดุลหมดสิ้นลงไป สำ�หรับคว�มต้�นท�น (resistance) หม�ยถึง
คว�มส�ม�รถของระบบที่จะต่อต้�นแรงกระทบ ก่อนที่ภ�วะสมดุลภ�ยในระบบจะเสียไป ส่วนคว�ม
ยืดหยุ่น (resilience) หม�ยถึงขีดคว�มส�ม�รถและเวล�ที่ใช้เพื่อยับยั้งก�รเปลี่ยนแปลง ก่อนที่จะถูก
บั่นทอนจนระบบนิเวศกลับไปอยู่ในสภ�พเดิมเมื่อตอนเริ่มต้น
8.1 สมดุลและพลวัตของระบบนิเวศ
ก�รทำ�ล�ยอย่�งสร้�งสรรค์ (creative destruction) หม�ยคว�มว่� “สิ่งใหม่ฆ่�สิ่งเก่�
(something new kills something old)” เป็นปร�กฏก�รณ์ที่สำ�คัญอย่�งหนึ่งของสังคมที่ทำ�ให้มี
ก�รพัฒน�ในทิศท�งใหม่ เช่น อุตส�หกรรมคอมพิวเตอร์ส่วนบุคคล (personal computer) ซึ่งนำ�โดย
Microsoft และ Intel เป็นเหตุให้อุตส�หกรรมผลิตเมนเฟรมคอมพิวเตอร์ (mainframe computer)
ล่มสล�ย และทั่วโลกยอมรับว่�คอมพิวเตอร์ส่วนบุคคลเป็นนวัตกรรมแห่งศตวรรษ ในกรณีนี้ก�ร
สร้�งสรรค์คอมพิวเตอร์ส่วนบุคคล เป็นส�เหตุที่ทำ�ให้เมนเฟรมคอมพิวเตอร์ซึ่งเคยเป็นประโยชน์อย่�ง
ม�กในง�นสำ�คัญของโลก เช่น โครงก�รส่งย�นอวก�ศไปลงที่ดวงจันทร์ กล�ยเป็นสิ่งที่ล้�สมัยและไม่มี
ใครต้องก�รอีกแล้ว ก�รทำ�ล�ยอย่�งสร้�งสรรค์ก็เป็นปร�กฏก�รณ์ที่เกิดขึ้นกับระบบนิเวศได้เช่นเดียวกัน
ก�รเปลี่ยนแปลงแทนที่ (succession) เป็นอีกปร�กฏก�รณ์หนึ่งของระบบนิเวศ เนื่องจ�ก
ระบบนิเวศมิใช่สิ่งต�ยตัว แต่เปลี่ยนได้เมื่อเวล�เปลี่ยนไป ดังตัวอย่�งก�รเปลี่ยนแปลงแทนที่บนพื้นหิน
ซึ่งไม่มีพืชอยู่เลย (ภ�พที่ 4.6) เมื่อเวล�ผ่�นไปน�นๆ จะมีปร�กฏก�รณ์ดังนี้
1) บริเวณพื้นผิวของแผ่นหินที่มีคว�มชื้นสมำ่�เสมอจะเริ่มมีไลเค็น (lichens - ส�หร่�ยและ
เชื้อร�อยู่ร่วมกันแบบพึ่งพ�กัน) เจริญเติบโตเป็นกลุ่ม โดยส�หร่�ยสังเคร�ะห์แสง ส่วนเชื้อร�ดูดนำ้�และ
ธ�ตุอ�ห�ร รวมทั้งเก�ะติดกับก้อนหิน เชื้อร�สนับสนุนให้ส�หร่�ยสังเคร�ะห์แสงเพื่อสร้�งส�รอินทรีย์
ม�ใช้ประโยชน์ร่วมกัน จึงเพิ่มมวลชีวภ�พบนแผ่นหินที่เคยว่�งเปล่� ต่อจ�กนั้นมอสส์ก็เจริญบนไลเค็น
อีกต่อหนึ่ง เมื่อเวล�ผ่�นไปผิวแผ่นหินจะค่อยๆ กร่อนกล�ยเป็นชั้นดินบ�งๆ
2) พืชที่จัดว่�เป็นผู้บุกเบิก (pioneers) คือ หญ้�และเฟิร์น ซึ่งเจริญบนชั้นดินบ�งๆ และร�ก
116 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
