Page 117 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร

ผลป้อนกลับเชิงบวก (positive feedback) ของระบบนิเวศ เกิดเมื่อตัวกระตุ้นทำ�ง�นและก�ร
ตอบสนอง มีแนวโน้มที่จะส่งเสริมให้เกิดก�รเปลี่ยนแปลง ณ จุดเริ่ม แต่ผลป้อนกลับเชิงลบ (negative

feedback) ของระบบนิเวศ เกิดเมื่อตัวกระตุ้นทำ�ง�นและก�รตอบสนองไม่ส่งผลใดๆ ต่อก�รเปลี่ยนแปลง
ณ จุดเริ่ม อย่�งไรก็ต�มอันตรกิริย�ทั้ง 2 แบบก็มีคว�มสำ�คัญต่อระบบนิเวศด้วยกันทั้งคู่ กล่�วคือ
ผลป้อนกลับเชิงลบส่งเสริมภ�วะธำ�รงดุล (homeostasis) หรือเสถียรภ�พ (stability) ส่วนห่วงของ

ผลป้อนกลับเชิงบวก (positive feedback loop) ก่อให้เกิดก�รเปลี่ยนแปลงเชิงวิวัฒน�ก�ร ซึ่งส่งผล
ให้สมดุลของระบบ (system equilibrium) หรือเป้�หม�ยเปลี่ยนแปลงไป ยกตัวอย่�งเช่น ก�รสะสม

อินทรียวัตถุในดินเกิดจ�กผลป้อนกลับเชิงบวก กล่�วคือเมื่อเศษซ�กพืชร่วงหล่นจ�กต้นไม้บริเวณนั้น
แล้วทับถมคลุกเคล้�กับดิน ก�รย่อยสล�ยของซ�กพืชได้ปลดปล่อยธ�ตุอ�ห�รออกม�บำ�รุงเลี้ยงพืชอีก
ครั้งหนึ่ง ก�รเจริญเติบโตของพืชย่อมเพิ่มปริม�ณเศษซ�กที่ร่วงหล่น ซึ่งส่งเสริมให้อินทรียวัตถุในดินเพิ่ม

ขึ้น แต่เมื่อมีซ�กพืชสะสมปริม�ณม�กเกินไป จุลินทรีย์ดินซึ่งเพิ่มประช�กรอย่�งม�กม�ยก็ดึงเอ�ธ�ตุ
อ�ห�รต่�งๆ ไปใช้ประโยชน์ ทำ�ให้ก�รเจริญเติบโตของพืชลดลงไป

กล่�วได้ว่� ทั้งระบบนิเวศธรรมช�ติและระบบนิเวศเกษตรต่�งก็เป็นระบบไซเบอร์เนติก แต่
ระบบทั้งสองมีผู้ควบคุมในโครงสร้�งของระบบที่แตกต่�งกัน กล่�วคือลักษณะไซเบอร์เนติกของระบบ
นิเวศธรรมช�ติเกิดจ�กก�รรวมกันขององค์ประกอบและโครงสร้�งใหญ่สลับซับซ้อน และเป็นระบบที่ไม่

รวมศูนย์ สร้�งผลป้อนกลับได้เอง (self-organizing feedback) จ�กส�รสนเทศที่มีคว�มเชื่อมโยงระหว่�ง
วัฏจักรแร่ธ�ตุและก�รเคลื่อนย้�ยของพลังง�น โดยไม่มีผู้ควบคุมที่จำ�เพ�ะเจ�ะจงดังภ�พที่ 4.5 (b)

ในกรณีที่มีผู้ควบคุมซึ่งมีอิทธิพลเหนือระบบ เช่นมนุษย์เป็นผู้ควบคุมหรือครอบงำ�ระบบนิเวศ
เกษตร และใช้คว�มพย�ย�มม�กหรือน้อยก็ต�ม เพื่อบังคับให้โครงสร้�งและหน้�ที่ของระบบมีทิศท�ง
ซึ่งจะต้องบรรลุต�มเป้�หม�ยที่กำ�หนดไว้ ดังภ�พที่ 4.5 (c) ดังนั้นระบบนิเวศเกษตรจึงมีสภ�พคล้�ย

เครื่องจักร เนื่องจ�กเป้�หม�ยที่ต้องไปให้ถึงและบรรลุให้ได้ คือผลผลิตสูง และมนุษย์เป็นผู้ควบคุม
ระบบนี้

7.2 มนุษย์คือผู้ควบคุม
ในฐ�นะที่มนุษย์เป็นผู้ควบคุมระบบนิเวศเกษตร เรื่องสัมฤทธิผลของก�รควบคุมระบบนี้จึงเป็น

ประเด็นที่ต้องพิจ�รณ�กันม�ก ประเด็นหนึ่งที่สำ�คัญ คือ อ�ห�รและเส้นใยที่ผลิตได้จ�กพื้นที่ก�รเกษตร
อันจำ�กัดนั้น จะทำ�ให้เพียงพอสำ�หรับก�รบริโภคและใช้สอยของประช�กรที่เพิ่มขึ้นได้อย่�งไร นอกจ�กนี้

คว�มต้องก�รอ�ห�รสำ�หรับประช�ก�รของโลกที่เพิ่มขึ้นอย่�งต่อเนื่อง ยังเป็นโจทย์สำ�คัญที่ต้องตอบให้
ได้อย่�งชัดเจนในอน�คต แต่เนื่องจ�กก�รเกษตรเป็นวิส�หกิจของมนุษย์ที่ต้องก�รดินคุณภ�พดินดีอย่�ง
ยั่งยืน ดังนั้นบทบ�ทของมนุษย์ในฐ�นะผู้ควบคุมระบบนิเวศเกษตร ซึ่งรวมทั้งก�รจัดก�รดินด้วย จึงมี

คว�มสำ�คัญต่อคว�มอยู่รอดของมวลมนุษยช�ติในอน�คตเป็นอย่�งยิ่ง

สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 113