Page 124 -
P. 124
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
8.3 คว�มซับซ้อนของระบบนิเวศเกษตร
คว�มซับซ้อนของระบบนิเวศเกษตรเกิดจ�กก�รมีสิ่งมีชีวิตหล�ยชนิด เช่น พืชปลูก ปศุสัตว์
ศัตรูพืช และต้นไม้กันลม รวมทั้งมิติของระบบทั้งเชิงพื้นที่และเวล�ด้วย (ภ�พที่ 4.7) สำ�หรับคว�มหล�ก
หล�ยนั้นมีคว�มสำ�คัญทั้งต่อระบบนิเวศธรรมช�ติและระบบนิเวศเกษตร อันที่จริงก�รปลูกพืชเชิงเดี่ยว
ถึงแม้จะสร้�งร�ยได้และกำ�ไรม�ก แต่ก็มักมีคว�มเสี่ยงเชิงเศรษฐกิจ และอ�จเกิดคว�มเสื่อมของสภ�วะ
แวดล้อม (เช่น ก�รกร่อนดิน มลพิษของนำ้� และก�รหมดสิ้นของพลังง�นฟอสซิลเร็วกว่�ที่ควรจะเป็น)
ในบ�งประเทศมีก�รเพ�ะปลูกธัญพืชในลักษณะพืชเชิงเดี่ยวครอบคลุมพื้นที่กว้�งขว�ง (มีคว�มซับซ้อน
เชิงพื้นที่น้อย) ในพื้นที่เพ�ะปลูกดังกล่�วมีก�รควบคุมสภ�พก�รผลิตด้วยวิธีจัดก�รแบบเดียวกันปีแล้ว
ปีเล่� (มีคว�มซับซ้อนเชิงเวล�น้อย)
แต่ก�รปลูกหมุนเวียนจะช่วยเพิ่มคว�มซับซ้อนของระบบ เนื่องจ�ก
1) ชนิดพืชปลูกเพิ่มจ�กหนึ่งเป็น 2-3 ชนิด
2) พื้นที่ซึ่งมีพืชเพียงอย่�งเดียวได้ลดขน�ดลง
3) รูปแบบของก�รจัดก�รก็สลับสับเปลี่ยนบ่อยครั้งและหล�ยแบบหมุนเวียนกันไปในรอบ 2-3 ปี
ระบบก�รผลิตที่มีปลูกพืชและเลี้ยงปศุสัตว์แบบผสมผส�น จะช่วยเพิ่มคว�มหล�กหล�ยท�ง
ชีวภ�พและส่งเสริมก�รหมุนเวียนธ�ตุอ�ห�รในระบบ (ภ�พที่ 4.7) ก�รเพิ่มคว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ
ในบ�งลักษณะ อ�จไม่ช่วยให้ระบบนิเวศเกษตรมีเสถียรภ�พได้ เช่น เกิดก�รระบ�ดของศัตรูพืชรุนแรง
กว่�เดิม ห�กชนิดพืชที่ปลูกร่วมอยู่ตลอดเวล�ในระบบนั้นเป็นพืชอ�ศัยของศัตรูพืชบ�งอย่�ง อ�จเปรียบ
เทียบระบบนิเวศธรรมช�ติกับระบบนิเวศเกษตรในแง่ต่�งๆ ได้ดังต�ร�งที่ 4.1
เนื่องจ�กก�รปลูกพืชเชิงเดี่ยวมีคว�มเจ�ะจงชนิดพืชที่ปลูกเพื่อเอ�ผลผลิตต�มที่ตล�ดต้องก�ร
ทั้งต้องก�รผลผลิตสูงและคุณภ�พดี เพื่อให้มีร�ยได้และกำ�ไรคุ้มกับก�รลงทุน ระบบจึงข�ดคว�มหล�ก
หล�ยท�งชีวภ�พและไม่มีคว�มซับซ้อน ข�ดคว�มต้�นท�นและคว�มยืดหยุ่นต่อผลกระทบ จำ�เป็นต้องใช้
ปัจจัยก�รผลิตต่�งๆ เพื่อคำ้�จุนให้ระบบก�รปลูกพืชเชิงเดี่ยวมีเสถียรภ�พ เช่น
1) ใช้พันธุ์พืชปลูกที่คัดเลือกแล้วว่�ให้ผลผลิตสูงและทนท�นต่อผลกระทบเชิงชีวนะและอชีวนะ
และจำ�เป็นต้องพัฒน�พันธุ์พืชใหม่อยู่เสมอ
2) ส�รป้องกันกำ�จัดศัตรูพืชและส�รฆ่�วัชพืชที่มีก�รพัฒน�ขึ้นเรื่อยๆ และอ�จต้องเพิ่มอัตร�
ก�รใช้ เพื่อให้ทันกับก�รปรับตัวของศัตรูพืช
3) เครื่องมือและอุปกรณ์ต่�งๆ ที่จำ�เป็นในระบบก�รจัดก�รทุกด้�น
เนื่องจ�กเสถียรภ�พของระบบก�รปลูกพืชเชิงเดี่ยวมิได้เกิดจ�กกลไกคว�มทนท�นและคว�ม
ยืดหยุ่นภ�ยในระบบเอง แต่เกิดจ�กแรงหนุนของปัจจัยก�รผลิต ดังนั้นห�กปร�ศจ�กสิ่งคำ้�จุนเหล่�นี้
ระบบก�รปลูกพืชเชิงเดี่ยวจะประสบคว�มล้มเหลวอย่�งรวดเร็ว
120 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
