Page 74 -
P. 74
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ในการสํารวจ ผู้วิจัยได้พูดคุยกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและผู้นําเกษตรกรในพื้นที่เพื่อสร้างความเข้าใจ
ถึงลักษณะทางกายภาพ ลักษณะรูปแบบธุรกิจ ข้อตกลงและความเสี่ยงต่างๆ ในการทําธุรกิจในพื้นที่ รวมทั้ง
ข้อมูลอื่นๆ ที่อาจจะเกี่ยวข้องกับรูปแบบธุรกิจและการประกอบอาชีพของเกษตรกรในพื้นที่
ด้วยความหลากหลายของผลผลิตและลักษณะธุรกิจการเกษตรที่เกิดขึ้นในพื้นที่ เกณฑ์การเลือกพื้นที่
ที่ใช้ควรเปิดช่องให้ผู้วิจัยสามารถเปรียบเทียบรูปแบบธุรกิจที่ต่างกันบนฐานระบบเกษตรกรรมที่ใกล้เคียงหรือ
เหมือนกันได้ เพื่อที่จะเห็นผลที่เกิดจากรูปแบบธุรกิจที่ต่างกันได้ชัดเจนยิ่งขึ้น เช่น พืชเดียวกันจากพื้นที่
เดียวกันแต่มีรูปแบบธุรกิจที่แตกต่างกัน หรือพืชเดียวกันจากต่างพื้นที่และมีรูปแบบธุรกิจต่างกัน และเห็น
ลักษณะการแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นเฉพาะพื้นที่ รวมถึงกลไกที่เกษตรกรที่อยู่ในตลาดต่างรูปแบบกันเลือกใช้เพื่อ
สร้างความมั่นคงให้ฐานรายได้ของตนและลดความเสี่ยง
68
จากเกณฑ์หลักข้างต้น ผู้วิจัยสามารถคัดเลือกพื้นที่เพื่อการลงสํารวจเชิงลึกได้ทั้งหมด 7 พื้นที่ โดย
แบ่งตามลักษณะของระบบเกษตรกรรมได้ดังนี้
1) ระบบปลูกไม้ยืนต้นเชิงเดี่ยว ได้แก่ บ้านป่ากลาง และบ้านสบเป็ด ซึ่งปลูกมะม่วงเป็นหลัก
2) ระบบวนเกษตร ได้แก่ บ้านมณีพฤกษ์บ้านสันเจริญซึ่งปลูกกาแฟใต้ร่มไม้เป็นหลัก
3) ระบบเกษตรผักโรงเรือน ได้แก่ พื้นที่โครงการขยายผลโครงการหลวงแม่จริมโครงการขยายผล
โครงการหลวงโป่งคําโครงการขยายผลโครงการหลวงบ้านถ้ําเวียงแก
สําหรับรูปแบบธุรกิจที่มาเป็นตัวกลางเชื่อมต่อผลผลิตจากเกษตรกรไปยังตลาดหรือผู้รับซื้อแตกต่าง
69
กันไปในแต่ละพื้นที่ บางพื้นที่อาจมีรูปแบบธุรกิจเด่นเพียงรูปแบบเดียว เช่น รูปแบบดั้งเดิม แต่บางพื้นที่อาจ
รูปแบบธุรกิจที่โดดเด่นหลายแบบ เช่น แบบกลุ่มวิสาหกิจชุมชนกับแบบกลุ่มย่อยที่เชื่อมกับตลาดปลายทาง
โดยตรง เป็นต้น
เนื้อหาในบทที่ 4 นี้จะแสดงถึงระบบธุรกิจในพื้นที่ที่มาต่อยอดระบบเกษตรกรรมที่เกษตรกรเลือก
ตลอดจนวิธีที่เกษตรกรใช้ในการเพิ่มรายได้ ลดต้นทุน ลดความเสี่ยง เพิ่มอํานาจการต่อรองให้กับกลุ่มของตน
การแสดงผลการศึกษาในบทนี้จะแบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลัก ส่วนแรกเป็นการอธิบายรูปแบบธุรกิจ โดยแบ่งตาม
ระบบเกษตรกรรมที่ต่างกัน 3 กลุ่มได้แก่ 1) กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกมะม่วงซึ่งมีลักษณะการเกษตรแบบปลูกพืช
ยืนต้นเชิงเดี่ยว 2) กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกกาแฟซึ่งมีลักษณะการปลูกที่พึ่งพาต้นไม้ใหญ่หรือเป็นมิตรกับ
สิ่งแวดล้อม 3) กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกพืชผักโรงเรือน และในส่วนที่สอง ผู้วิจัยจะเปรียบเทียบรูปแบบธุรกิจที่
แตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ กลไกต่างๆที่เกี่ยวข้องหรือน่าจะส่งผลโดยตรงต่อผลตอบแทนเกษตรกร ปัญหาที่
เกิดขึ้นในมุมมองของเกษตรกร
68
ตารางเปรียบเทียบลักษณะกายภาพของพื้นที่ที่ลงสํารวจเบื้องต้นทั้ง 9 พื้นที่ ปรากฏในภาคผนวก 1
69
รูปแบบธุรกิจ ในที่นี้ได้แก่ การซื้อขายแบบดั้งเดิมที่มีพ่อค้าคนกลางมารับซื้อตรงจากไร่นาหรือเกษตรกรนําสินค้าไปขายที่
ตลาด รูปแบบเกษตรพันธะสัญญา รูปแบบที่เกษตรรวมกลุ่มขายหรือพัฒนาคุณภาพหรือแปรรูปร่วมกันผ่านโครงการวิสาหกิจ
ชุมชนหรือสหกรณ์ รูปแบบกลุ่มขนาดเล็กติดต่อตรงกับปลายทาง
4-3
