Page 27 -
P. 27
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เหมาะสมจะต้องมีส่วนช่วยในการสร้างความยั่งยืนให้เกิดขึ้นบนพื้นที่สูง หรืออย่างน้อยก็ไม่ไปส่งเสริมให้ไม่เกิด
ความยั่งยืนขึ้นในด้านใดด้านหนึ่ง
รูปแบบการเกษตรบนพื้นที่สูงเป็นปัจจัยพื้นฐานในการกําหนดรูปแบบการประกอบอาชีพและส่งผล
โดยตรงต่อความเป็นอยู่ของเกษตรกร รวมทั้งเป็นปัจจัยสําคัญที่ส่งผลต่อสภาพสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ โดยเฉพาะ
ในด้านการใช้ที่ดินและการใช้สารเคมี ปุ๋ย และยาในการเพาะปลูก รูปแบบการเกษตรบางอย่างอาจจะทําให้
เกษตรกรมีรายได้สูงแต่อาจจะมีบทบาทในการพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อมน้อย รูปแบบการเกษตรบางอย่าง
อาจจะส่งผลโดยตรงต่อสภาพสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ เช่น ระบบวนเกษตรซึ่งการปลูกพืชต้องอาศัยร่มเงาของไม้
ใหญ่ทําให้เกษตรกรต้องรักษาสมดุลของระบบนิเวศป่าเพื่อให้ตนเองได้รับผลผลิตที่ดี ในขณะที่รูปแบบ
การเกษตรบางอย่างอาจจะส่งผลโดยอ้อมต่อสภาพแวดล้อมในพื้นที่ เช่น การทําการเกษตรทางเลือกที่ใช้
แรงงานเข้มข้นและให้รายได้เพียงพออาจจะส่งผลให้เกษตรกรเปลี่ยนลักษณะการใช้พื้นที่และลดขนาดพื้นที่ทํา
กินของตนลงได้ การเลือกรูปแบบการเกษตรจะมีผลโดยตรงต่อความยั่งยืนในด้านต่างๆ ดังนั้นจึงต้องมี
การศึกษาเพื่อให้เกิดความเข้าใจถึงกลไกที่รูปแบบหรือลักษณะการเกษตรแบบต่างๆ จะเข้ามาช่วยลดข้อจํากัด
ต่างๆ ของพื้นที่สูง และมีส่วนช่วยสร้างความยั่งยืนทั้งในมิติเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ให้กับเกษตรกร
ในพื้นที่สูงได้
ในส่วนของรูปแบบธุรกิจการเกษตรพบว่า ในปัจจุบัน รูปแบบธุรกิจการเกษตรในพื้นที่สูงของไทยมี
ความหลากหลายเพิ่มขึ้นมาก มีทั้งรูปแบบธุรกิจดั้งเดิมที่พึ่งพาพ่อค้าคนกลางที่เข้ามารับซื้อผลผลิตในพื้นที่
รูปแบบวิสาหกิจชุมชนที่เกิดจากการรวมกลุ่มของเกษตรกรเพื่อสร้างอํานาจการต่อรองกับพ่อค้าหรือส่งขายกับ
ตลาดภายนอกเอง รูปแบบเกษตรพันธะสัญญาซึ่งเป็นความพยายามในการลดความเสี่ยงในด้านต่างๆ ทั้งของ
เกษตรกรและผู้รับซื้อเอง รูปแบบการเชื่อมโยงกับตลาดปลายทางโดยตรงเพื่อลดขั้นตอนและต้นทุนที่เกิดขึ้น
จากการขายผ่านพ่อค้าและเจาะตลาดที่ต้องการสินค้าคุณภาพสูง การเพิ่มขึ้นของกิจการเพื่อชุมชนหรือ social
enterprise ที่พยายามคืนกําไรกลับไปช่วยเกษตรกรและชุมชน รวมถึงรูปแบบธุรกิจที่สืบเนื่องจากเข้าไป
พัฒนาพื้นที่สูงของโครงการหลวงและสถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูงซึ่งเป็นองค์กรที่มีบทบาทสําคัญในการ
7
พัฒนาพื้นที่สูงของไทยแบบองค์รวมตลอดระยะเวลากว่า 30 ปีที่ผ่านมา
ออกเป็น รูปแบบธุรกิจแบบดั้งเดิมที่มีพ่อค้าเข้าไปรับซื้อและเกษตรกรแยกกันขายผลผลิตให้พ่อค้า การเกษตรแบบพันธะ
สัญญา การรวมกลุ่มเกษตรกรในการขายผลผลิต การรวมกลุ่มเกษตรกรในการขายผลผลิตโดยมีการพัฒนาคุณภาพ การ
รวมกลุ่มเกษตรกรในการแปรรูปผลผลิตและขายสินค้า และการรวมกลุ่มเกษตรกรโดยมีทั้งการพัฒนาคุณภาพผลผลิตและการ
แปรรูป
7
การแก้ไขปัญหาของภาคเกษตรไทยจําเป็นต้องมองทั้งระบบตั้งแต่การผลิตที่ไร่นาไปจนถึงภาคการตลาดที่มีธุรกิจต่างๆ มาต่อ
ยอด เพราะการจะก้าวพ้นความยากจน เกษตรกรต้องสามารถดึงตนเองออกมาจากหุบเหวปัญหาภาคการผลิต ซึ่งได้แก่ การ
ขาดความรู้การจัดการไร่นาและการลดต้นทุนเพื่อเพิ่มรายได้ และไม่เข้าใจระบบการผลิตปลอดภัยให้ได้คุณภาพมาตรฐาน และ
หุบเหวของการตลาด เกษตรกรไม่สามารถเข้าถึงกลไกตลาดได้ การจะแก้ปัญหาจึงต้องยกระดับการจัดการในไร่นาของ
เกษตรกรหรือการผลิตสินค้าของชุมชนผ่านนวัตกรรม เช่น การใช้พันธุ์จําเพาะวิธีการผลิตจําเพาะสร้างผลิตภัณฑ์ที่โดดเด่น
และสร้างช่องทางการตลาดเพื่อเชื่อมเกษตรกรให้เข้ากับระบบการผลิตเป็นธรรมและมีประสิทธิภาพ จากเอกสาร “ความท้า
1-3
