Page 26 -
P. 26
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ขนส่งสูง ข้อจํากัดด้านน้ํา ข้อจํากัดด้านสิทธิ์ในที่ดินทํากิน ข้อจํากัดเรื่องผู้รับซื้อ ข้อจํากัดด้านเงินลงทุน
ข้อจํากัดด้านความรู้เรื่องพืชที่เหมาะสมกับพื้นที่ เป็นต้น
ในการพัฒนาความเป็นอยู่ของเกษตรกรรายย่อยที่อาศัยอยู่ในพื้นที่สูงแนวทางการพัฒนาที่สําคัญและ
ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางคือ หลักการพอเพียง ของ “ทฤษฎีใหม่” ตามแนวพระราชดําริ ได้แก่ การพอ
อยู่ พอกิน พอใช้ หรือการให้ความสําคัญกับการผลิตเพื่อให้เพียงพอกับการบริโภคในครัวเรือนและแลกเปลี่ยน
ในชุมชนเป็นหลักก่อนที่จะขายหรือส่งผลผลิตที่เหลือเข้าสู่ตลาด จะมีผลโดยตรงต่อการสร้างความเข้มแข็ง
ภูมิคุ้มกัน และเป็นรากฐานที่สําคัญในการพัฒนาความเป็นอยู่ของเกษตรกรในพื้นที่สูงที่มีความเสียเปรียบเชิง
ตลาดเนื่องจากข้อจํากัดทางกายภาพ อยู่ห่างไกล มีต้นทุนค่าขนส่งสินค้าแพงกว่าพื้นที่ทั่วไป
ในจังหวัดน่านเองมีตัวอย่างของพื้นที่ที่สามารถลด/เลิกการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ได้โดยยึดการ
ประยุกต์ใช้ทฤษฎีเศรษฐกิจพอเพียงโดยเน้นการผลิตข้าวให้เพียงพอกับการบริโภคในครัวเรือนและการสร้าง
ความมั่นคงทางอาหารในพื้นที่เป็นแรงจูงใจเบื้องต้นในการขับเคลื่อนการเปลี่ยนผ่าน เช่น หมู่บ้านน้ํามีด ใน
พื้นที่ อ.เชียงกลาง จ.น่านซึ่งมีพื้นที่ป่าที่คนในหมู่บ้านช่วยกันดูแลถึง 40,000 ไร่ และมีอีกหลายพื้นที่ที่องค์กร
พัฒนาทั้งโครงการหลวง โครงการในการดูแลของสถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง โครงการในการดูแลของ
มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง มูลนิธิปิดทองหลังพระ ได้น้อมนําแนวทางในพระราชดําริเกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรและ
ยกระดับความเป็นอยู่ของประชาชนในพื้นที่สูงและประสบผลสําเร็จในการสร้างแรงจูงใจให้เกษตรกร
เปลี่ยนแปลงพฤติกรรม การพัฒนาเหล่านี้ใช้เวลา บุคลากร ความรู้ งบประมาณและการจัดการเชิงพื้นที่ในการ
แก้ไขข้อจํากัดต่างๆ เพื่อให้นําไปสู่ความยั่งยืนในระยะยาว
นอกจากหลักการพอเพียงแล้ว การพัฒนาด้านการตลาดและการขายผลผลิตซึ่งจะส่งผลต่อรายได้ของ
เกษตรกรเป็นอีกหนึ่งปัจจัยสําคัญที่จะทําให้เกษตรกรสามารถเปลี่ยนพฤติกรรมและลดการปลูกพืชไร่ในพื้นที่
4
สูงได้ ทั้งนี้ เกษตรกรส่วนใหญ่ที่อยู่ในพื้นที่สูงของไทยยังอยู่ในระบบการขายผลผลิตแบบดั้งเดิม มีพ่อค้าเข้า
มารับซื้อที่พื้นที่ และเกษตรกรต่างคนต่างขายผลผลิตให้กับพ่อค้า ทําให้เกษตรกรประสบปัญหาขาดอํานาจ
ต่อรองในการขายผลผลิต เกษตรกรมีรายได้ไม่เพียงพอและไม่แน่นอน ทําให้เกษตรกรยังคงต้องติดอยู่ในวังวน
การปลูกพืชไร่เชิงเดี่ยวที่นําไปสู่ปัญหาความไม่ยั่งยืนทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม
5
การหาทางออกหรือแก้ปัญหาวิกฤตป่าต้นน้ําอย่างยั่งยืนจะต้องคํานึงถึงทั้งรูปแบบการเกษตร และ
6
รูปแบบธุรกิจ ของพืชที่จะมาทดแทนข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ควบคู่กันไป รูปแบบการเกษตรและรูปแบบธุรกิจที่
4 เป็นไปตามหลักการ “ทฤษฎีใหม่” ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ที่แบ่งการพัฒนาออกเป็น 3 ขั้น ได้แก่ 1) ความ
พอเพียง 2) การรวมกลุ่ม และ 3) การสร้างเครือข่าย
5
คําว่า“รูปแบบการเกษตร”หรือ“ลักษณะการเกษตร” ที่ใช้ในงานวิจัยฉบับนี้หมายถึงลักษณะการทําการเกษตรหรือการผลิต
ผลผลิตในพื้นที่ โดยไม่ได้เกี่ยวข้องกับการขายผลผลิต ลักษณะการเกษตรที่ศึกษาในงานวิจัยฉบับนี้แบ่งออกเป็น การปลูกพืช
ยืนต้นเชิงเดียว (มะม่วง) การปลูกพืชยืนต้นแบบวนเกษตร (กาแฟ) การปลูกพืชผสมผสานทั้งในและนอกโรงเรือน การปลูกพืช
ในโรงเรือนเป็นหลัก และการปลูกเมล็ดพันธุ์
6 คําว่า “รูปแบบธุรกิจการเกษตร” ในงานวิจัยฉบับนี้หมายถึง ลักษณะหรือรูปแบบการขายผลผลิตของเกษตรกร โดยเน้นไปที่
ระบบการจัดการการขายผลผลิตของเกษตรกรในพื้นที่ รูปแบบธุรกิจการเกษตรในพื้นที่สูงที่ศึกษาในงานวิจัยฉบับนี้แบ่ง
1-2
