Page 37 -
P. 37
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ดังนั้น จะเห็นได้ว่า
1) การพัฒนาที่มองว่าสิ่งแวดล้อมกับเศรษฐกิจเป็นข้อขัดแย้งซึ่งกันและกัน เป็นสิ่งที่ต้องเลือก
อย่างใดอย่างหนึ่ง และ
2) การพัฒนาที่ขาดการคำานึงถึงปฏิสัมพันธ์ระหว่างเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมอย่างรอบด้าน
ทั้งสองประเด็นดังกล่าวสามารถนำาไปสู่ผลลัพธ์ที่ทั้งเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อมต่างก็แย่ลง (Loss-
Loss outcome) ได้ในขณะที่การพัฒนาที่จะนำาไปสู่ผลลัพธ์ที่ดีต่อทั้งเศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม (Win-Win
reform) นั้นสามารถทำาได้ แต่จะต้องปรับทัศนคติในการกำาหนดเป้าหมายการพัฒนาและวางนโยบาย
เสียก่อน แล้วจึงหาทางออกที่เหมาะสมในแต่ละกรณีไป
ในกรณีของการบุกรุกป่าเพื่อปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในพื้นที่ลาดชันนับเป็นตัวอย่างหนึ่งของการ
พัฒนาแบบแยกส่วนที่นำาไปสู่ loss-loss outcome นั่นคือ เกษตรกรมีความเป็นอยู่ที่แย่ลงและประสบ
ปัญหาหนี้สินที่เพิ่มมากขึ้น ในขณะเดียวกันก็ทำาให้สภาพสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมลงด้วยโดย Pongkijvorasin
and Talerngsri-Teerasuwannajak (2014) ได้ใช้ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์แสดงให้เห็นถึงปัญหาของ
การใช้นโยบายเพิ่มผลตอบแทนในการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ (เช่น การจำานำาหรือประกันราคา) โดยขาด
การการบังคับดูแลและควบคุมการใช้พื้นที่เพาะปลูกไม่ให้มีการขยายไปยังพื้นที่ป่าไม้ (ซึ่งเป็นจุดอ่อนที่
สำาคัญของการอนุรักษ์ในประเทศไทย) เพราะเท่ากับเป็นการไปเกื้อหนุนให้เกษตรกรขยายพื้นที่ปลูก
ข้าวโพดไปในพื้นที่ลาดชันโดยเข้าไปบุกรุกในพื้นที่ป่ามากยิ่งขึ้นด้วยเช่นกัน และในงานฉบับดังกล่าว ได้
มีการนำาเสนอมาตรการบางประการที่สามารถนำาไปสู่ผลลัพธ์ที่เป็น win-win หรือผลลัพธ์ที่เกษตรกรได้
รายได้มากยิ่งขึ้น (win ทางเศรษฐกิจ) ในขณะเดียวกันก็สามารถลดพื้นที่ปลูกข้าวโพดในที่ชันและคืน
พื้นที่ป่าได้มากขึ้นได้ด้วย (win ทางสิ่งแวดล้อม)
มาตรการที่ถูกยกตัวอย่างว่าจะนำาไปสู่ผลลัพธ์ที่เป็น win-win เช่น การพัฒนาระบบชลประทาน
โดยแม้ว่าจะมีผลทางตรงในการเพิ่มผลตอบแทนของการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์โดยตรง แต่การพัฒนา
ระบบชลประทานสามารถกำาหนดพื้นที่ที่รัฐต้องการส่งเสริมให้เพาะปลูกได้ รวมทั้งยังสามารถใช้เป็น
เครื่องมือต่อรอง ให้เกษตรกรลดหรือเลิกปลูกในบางพื้นที่ซึ่งไม่เหมาะสมต่อการทำาการเกษตรได้ นอกจาก
นี้ การให้เงินอุดหนุนโดยตรง (subsidy) เพื่อให้ชาวบ้านเลิกปลูกข้าวโพดหรือในลักษณะของค่าตอบแทน
ในการดูแลป่า ก็เป็นอีกวิธีหนึ่งที่สามารถทำาให้เกิดผลลัพธ์ที่เป็น win-win ได้ แต่อาจจะมีปัญหาในด้าน
งบประมาณที่ต้องใช้เป็นจำานวนมาก ซึ่งอาจจะส่งผลต่อความยั่งยืนของโครงการในระยะยาว และการ
ให้ความรู้และให้เกษตรกรเปรียบเทียบผลที่จะเกิดขึ้นในระยะยาวก็เป็นอีกทางหนึ่งที่จะจัดทำาได้ แต่อาจ
จะใช้เวลานานและทำาได้ยากในทางปฏิบัติ
3.2 มำตรกำรอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในประเทศไทย
เนื่องจากปัญหาสิ่งแวดล้อมมักเกิดจากความล้มเหลวของกลไกตลาด (Market failures) โดยมี
สาเหตุหลักมาจากการที่สิ่งแวดล้อมหรือบริการของระบบนิเวศโดยส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นผลกระทบ
ภายนอก (Externalities) และสินค้าสาธารณะ (Public goods) ทำาให้ราคาของสินค้าสิ่งแวดล้อมไม่มี
ในระบบตลาดหรือมีแต่ไม่สะท้อนถึงมูลค่าที่แท้จริง ความล้มเหลวของกลไกตลาดดังกล่าวจึงทำาให้การ
26 ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์กับการสูญเสียพื้นที่ป่า: ปัญหาและทางออก
