Page 10 -
P. 10
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ระยะเวลาหนึ่ง, การแช่ส่วนขยายพันธุ์พืชในน�้าร้อนอุณหภูมิ 30-50 องศาเซลเซียส ที่อุณหภูมิสูงประมาณ
10 นาที หรือที่อุณหภูมิต�่าประมาณ 72 ชั่วโมง
ไวรัสและไวรอยด์
ไวรัสเป็น nucleoprotein มีขนาดเล็กมาก ต้องใช้กล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนในการดูอนุภาค ไวรัสเป็น
obligate parasite เพิ่มจ�านวนในเซลล์ที่มีชีวิตเท่านั้น และสามารถท�าให้เกิดโรคในสิ่งมีชีวิตที่ไปอาศัยอยู่ได้
อาการโรคเกิดจากการเพิ่มจ�านวนของไวรัสโดยใช้วัตถุดิบจากเซลล์พืช การครอบครองพื้นที่ในเซลล์พืช และ
ขัดขวางกระบวนการต่าง ๆ ภายในเซลล์พืช ก่อให้เกิดภาวะที่ผิดปกติ และท�าให้พืชเกิดโรค ไวรัสหนึ่งชนิด
สามารถเข้าท�าลายพืชได้หนึ่งชนิดหรือหลายชนิด และโดยปกติพืชแต่ละชนิดจะมีไวรัสหลายชนิดที่สามารถเข้า
ท�าลายได้ ซึ่งอาจเข้าท�าลายในช่วงเวลาเดียวกัน โดยทั่วไปไวรัสอยู่ข้ามฤดูในพืชที่เป็นโรค ส่วนขยายพันธุ์พืช
และวัชพืช ไวรัสบางชนิดอยู่ข้ามฤดูในแมลงพาหะ เศษซากพืชที่เป็นโรค และในเมล็ดของพืชบางชนิด ไวรัสแพร่
กระจายผ่านเมล็ด ส่วนขยายพันธุ์พืช การติดตาทาบกิ่ง ละอองเกสร ต้นฝอยทอง แมลง ไส้เดือนฝอย เชื้อรา
และการสัมผัสกับน�้าเลี้ยงพืชเป็นโรคที่อยู่บนมือมนุษย์หรือเครื่องมือทางการเกษตร การแพร่กระจาย
ไวรัสบางวิธี เช่น ผ่านทางเมล็ดและส่วนขยายพันธุ์พืช เป็นการถ่ายทอดโรคจากพืชรุ่นหนึ่งสู่รุ่นถัดไป
แต่ไม่ได้ถ่ายทอดจากพืชที่เป็นโรคสู่พืชปกติในรุ่นเดียวกัน ซึ่งโรคลักษณะนี้จะเกิดแค่ primary infection จัดเป็น
โรคแบบ monocyclic ส่วนการแพร่กระจายโรคไวรัสผ่านพาหะโดยเฉพาะแมลง เริ่มจากพาหะน�าไวรัสเข้าสู่พืช
(primary infection) และพาหะยังถ่ายทอดไวรัสจากพืชที่เป็นโรคไปยังพืชปกติ (secondary infection)
ลักษณะนี้จัดเป็นโรคแบบ polycyclic อัตราเร็วในการเข้าท�าลายขึ้นกับชนิดของพาหะ อัตราเร็วจะเพิ่มขึ้น
ตามจ�านวนประชากรของพาหะที่มากขึ้นและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเคลื่อนที่ของพาหะ ถ้าไวรัส
มีการแพร่กระจายหลายวิธีร่วมกัน โดยเริ่มจากการถ่ายทอดโรคผ่านเมล็ดหรือส่วนขยายพันธุ์พืช ท�าให้พืช
เป็นโรคตั้งแต่ต้นฤดูปลูก และยังมีการถ่ายทอดโรคด้วยพาหะไปยังต้นอื่น มักท�าให้พืชเกิดความเสียหายได้มาก
ไวรอยด์เป็น ribonucleic acid (RNA) วงปิดสายเดี่ยว มีขนาดเล็กประมาณ 250-370 nucleotide ไม่มี
โปรตีนห่อหุ้ม มองเห็นได้ยากถึงแม้จะส่องด้วยกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน ไวรอยด์เป็น obligate parasite
เพิ่มจ�านวนในพืชที่มีชีวิตและก่อโรคในพืชได้ อาการโรคไวรอยด์มีหลายแบบคล้ายอาการของโรคไวรัส ซึ่งมีการ
ขัดขวางกระบวนการต่าง ๆ ในเซลล์พืช แต่ยังไม่สามารถระบุกลไกที่ท�าให้เกิดโรคได้ โดยทั่วไปไวรอยด์อยู่ข้าม
ฤดูในพืชยืนต้นที่เป็นพืชอาศัย บางชนิดสามารถอยู่ข้ามฤดูในเศษซากพืชที่เป็นโรคและเครื่องมือทางการเกษตร
ไวรอยด์สามารถอยู่ในสภาพธรรมชาตินอกพืชอาศัยหรืออยู่ในเศษซากพืชได้ ตั้งแต่ไม่กี่นาทีจนถึงเป็นเดือน
ไวรอยด์แพร่กระจายผ่านส่วนขยายพันธุ์พืช การติดตาทาบกิ่ง ต้นฝอยทอง และการสัมผัสกับน�้าเลี้ยงพืชเป็นโรค
ที่อยู่บนมือมนุษย์หรือเครื่องมือทางการเกษตร ไวรอยด์หลายชนิดสามารถแพร่กระจายผ่านเมล็ดและละออง
เกสร แต่มีอัตราการแพร่กระจายต�่า ปัจจุบันยังไม่สามารถระบุพาหะน�าโรคไวรอยด์ที่แน่ชัดได้ ถึงแม้ว่า
อาจสามารถถ่ายทอดทางปากและขาของแมลงบางชนิด ไวรอยด์สามารถทนอุณหภูมิสูงได้ดี จึงไม่สามารถ
จัดการโรคไวรอยด์โดยใช้ความร้อน การจัดการโรคไวรอยด์จะใช้ส่วนขยายพันธุ์พืชที่ปราศจากโรค ก�าจัดพืช
ที่เป็นโรคออกจากแปลง ล้างมือและท�าความสะอาดเครื่องมือด้วยสารฆ่าเชื้อก่อนน�าไปใช้กับต้นปกติ เป็นต้น
3
บทที่ 1 นิเวศวิทยาและการระบาดของโรคพืช
ดร.พัชรวิภา ใจจักรค�า
