Page 196 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ล�าต้นแม่ของข้าว มีใบ 10-20 ใบ ดังนั้นวัฏภาคการเติบโตไม่อาศัยเพศของข้าวที่ต้นแม่มี 13 ใบ
หากนับเริ่มหลังจากต้นแม่มีใบที่ 5 (V5 stage) จะมีระยะ V5-V13 โดยสังเกตได้ดังนี้ คือ เมื่อเห็นข้อต่อ
ของใบ (collar) ของใบที่ 5 ก็ถือว่าเริ่มระยะ V5 เช่นนี้ไปเรื่อยๆ และเมื่อเห็นข้อต่อของใบที่ 13 ก็ถือว่า

เริ่มระยะ V13
ช่วงท้ายของวัฏภาคการเติบโตไม่อาศัยเพศนั้น ส่วนล่างของล�าต้นจะมีข้อที่เด่นชัด 3 ข้อ เรียกว่า
crown nodes แต่ละข้อมีแผ่นกั้นหนา (septum) แบ่งระหว่างข้อของล�าต้นชัดเจนกว่าข้อที่ถัดขึ้นมา

แสดงว่าประมาณ 10 วันจากนี้ไป ต้นข้าวจะเข้าสู่ระยะเจริญพันธุ์
2.2 วัฏภาคเจริญพันธุ์

วัฏภาคเจริญพันธุ์ (reproductive growth phase) ประกอบด้วย 3 ระยะ คือระยะ 4-6 ดังนี้
ระยะ 4 เริ่มก�าเนิดช่อดอกและพัฒนาช่อดอก เริ่มจากก�าเนิดช่อดอก (initiation of panicle
primordia, IPP ค�า primordia แปลว่าอวัยวะเริ่มเกิด) ของล�าต้นแม่ ซึ่งสังเกตได้ดังนี้ คือ

(1) ระยะวงแหวนสีเขียว (green ring stage) หมายถึงระยะการยืดตัวของปล้องบนของล�าต้น
หากผ่าล�าต้นตามความยาวในระยะนี้ จะเห็นวงแหวนสีเขียวปรากฏที่ปล้องซึ่งอยู่ระหว่าง crown node

ที่ 4 และ ที่ 5 วงสีเขียวเกิดจากการสะสมคลอโรฟิลล์ ซึ่งเป็นสัญญาณที่บ่งชี้ว่า ถึงเวลาของการพัฒนา
เนื้อเยื่อเจริญปลายยอดที่ข้อบนสุดเป็นตาดอกแล้ว
(2) ตายอดของล�าต้นแม่ได้เปลี่ยนสภาพมาสร้างช่อดอกเล็กๆ ซึ่งพัฒนาจนมีความยาวประมาณ

2-3 มิลลิเมตร พร้อมกันนี้จะมีการยืดปล้องบนสุดและปล้องถัดลงมารวม 5 ปล้อง พร้อมกับ 5 ใบสุดท้าย
เพื่อดันให้ดอกอ่อนซึ่งห่อหุ้มด้วยใบอ่อนค่อยๆ ขยับสูงขึ้น ต้นข้าวจะมีความสูงมากที่สุดพร้อมกับข้าว
ตั้งท้องพอดี

ต่อจากนั้นจึงมีการก�าเนิดช่อดอกที่ตายอดของแขนงล�าดับที่หนึ่งและสองตามล�าดับ มีการพัฒนา
จนได้ช่อดอกที่อัดตัวอยู่ในกาบใบธง ซึ่งเรียกระยะนี้ว่าข้าวตั้งท้อง (booting เรียกกาบใบธงที่อยู่ภายนอก
ว่า the boot จึงเปรียบเทียบว่าขณะนั้นดอกข้าวใส่รองเท้าบูต) ส�าหรับระยะตั้งท้อง คือ ระยะที่มีการ

โป่งพองของกาบใบธง เนื่องจากช่อดอกข้าวที่อยู่ภายในช่องของกาบใบเจริญเติบโต เริ่มจากโคนกาบ
ใบธงโป่งขึ้นทีละน้อยขณะที่ช่อดอกยังเล็ก แล้วขยายขนาดเมื่อช่อดอกโตขึ้นและยาวออก ดันให้กาบใบธง

ส่วนบนขยายอวบขึ้นเช่นเดียวกัน ในที่สุดทั้งกาบใบธงจะอวบกลม ช่วงท้ายของระยะนี้ แขนงที่ไม่มีการ
สร้างช่อดอกจะเริ่มวาย และสังเกตว่าใบล่างๆ เริ่มเหลือง
ระยะ 5 ช่อดอกโผล่ (heading) เริ่มจากช่วงสุดท้ายของการตั้งท้องจนถึงช่อดอกโผล่พ้นกาบ

ใบธงบางส่วน (panicle emergence) แล้วโผล่พ้นทั้งช่อดอก ระยะนี้ช่อดอกที่เคยอยู่ในกาบใบธงได้โผล่พ้น
กาบใบธงออกมาให้เห็นทีละน้อย ในที่สุดช่อดอกทั้งหมดรวมทั้งก้านช่อดอกได้ออกมาจากกาบใบธง จึงมี

2 ค�า คือ (1) วันโผล่ (heading date หรือ 50 % heading) คือ วันที่ 50 % ของช่อดอกข้าวโผล่พ้น
กาบใบธงหรือบูต และ (2) วันโผล่แล้ว (headed date หรือ 100 % heading) คือ วันที่ช่อดอกข้าวโผล่พ้น
กาบใบธงหรือบูตครบทุกช่อแล้ว

192 การเจริิญเติบโตของข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว