Page 192 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ของเยื่อเจริญ (meristematic tissue) ขยายขนาดเซลล์แล้วเจริญ (development) โดยการเปลี่ยนสภาพ
ไปเป็นอวัยวะซึ่งท�าหน้าที่เฉพาะ (specialized organs) เช่น (1) การเจริญของเซลล์ต่างๆ ของคัพภะ
(embryonic cells) ในเมล็ด ไปเป็นต้นอ่อน (2) การเจริญของตา (bud) เป็นตาใบ (leaf bud) หรือ

ตาดอก (flower bud) แล้วเจริญและเติบโตต่อไป เป็นใบหรือดอกที่สมบูรณ์ หรือ (3) การเจริญของ
แคลลัส (callus) เป็นยอดใหม่
การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ใช้ชิ้นเนื้อเยื่อเลี้ยงบนวุ้นซึ่งอุดมด้วยสารอาหาร เนื้อเยื่อจะเติบโต

โดยการแบ่งเซลล์และขยายขนาดเซลล์ได้แคลลัส (callus) ต่อมาแคลลัสมีการเจริญโดยการแปรสภาพ
ของเนื้อเยื่อส่วนบนเป็นกิ่งก้านและใบ ซึ่งเรียกรวมกันว่าส่วนเหนือดินและส่วนล่างแปรสภาพเป็นราก

ในสาขาอื่นๆ development แปลว่า “การพัฒนา” เนื่องจากศัพท์ประชากรศาสตร์ ฉบับ
ราชบัณฑิตสถาน บัญญัติศัพท์ developed country ว่าประเทศที่พัฒนาแล้ว และ developing
country ว่าประเทศที่ก�าลังพัฒนา ชื่อของหน่วยราชการ คือ กรมพัฒนาที่ดินใช้ภาษาอังกฤษว่า Land
Development Department

อย่างไรก็ตาม 1) ในทางพฤกษศาสตร์นั้น ศัพท์บัญญัติของ growth คือ การเติบโต และ
development คือ การเจริญ และ 2) การเติบโตและการเจริญเป็นกระบวนการของพืชที่มีความ

เชื่อมโยงกัน จึงมักใช้สองค�านี้ควบกันแต่สลับล�าดับเมื่อเทียบกับศัพท์ในภาษาอังกฤษ คือ “การเจริญ
เติบโต (growth and development)”

2

การเติบโต (growth)

และการเจริญ (development) ของข้าว

วัฏจักรชีวิตของข้าวเริ่มจากการงอกของเมล็ดไปเป็นต้นข้าวที่ออกรวง เมล็ดแก่แล้วต้นข้าวตาย

ส่วนเมล็ดก็สามารถงอกเป็นข้าวต้นใหม่ได้อีก ช่วงระยะเวลาของเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น เป็นล�าดับตั้งแต่ต้น
จนจบอย่างเป็นระเบียบ เริ่มจากเมล็ดงอกจนต้นข้าวตายเรียกว่า “วงจรการเติบโต หรือ วัฏจักรการเติบโต
(growth cycle)” วัฏจักร มาจาก “วัฏ” แปลว่า วงกลม การหมุน การเวียนไป และ “จักร” แปลว่า

บรรจบรอบแห่งปีหรือฤดูกาล เมื่อแบ่งวัฏจักรการเติบโตเป็นส่วนๆ (ภาค) แต่ละส่วนเรียกว่าวัฏภาค (phase)
วงจรการเติบโตหรือ “วัฏจักรการเติบโต (growth cycle) ของข้าวแบ่งเป็น 3 วัฏภาค (phase)
ดังนี้

1) วัฏภาคการเติบโตไม่อาศัยเพศ หรือก่อนมีดอก (vegetative growth phase) คือ ช่วงการ
เติบโตของต้น ใบและรากก่อนการมีดอก นับตั้งแต่เมล็ดงอก (seed germination) จนถึงเริ่มก�าเนิดรวง
(panicle initiation, PI)

188 การเจริิญเติบโตของข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว