Page 84 -
P. 84
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
3. หลักก�รของสุขภ�พดิน
คว�มหม�ยโดยทั่วไปของ “สุขภ�พ (health)” คือ ภ�วะที่ปร�ศจ�กโรคภัยไข้เจ็บ รวมทั้ง
สภ�พที่เจริญขึ้นและเป็นสุขสมบูรณ์
สุขภ�พดิน (soil health) คือ สภ�พของดินที่เชื่อมโยงกับสุขภ�พของสิ่งมีชีวิตที่อ�ศัยดิน
จึงเป็นเรื่องร�วของดินที่เกี่ยวข้องกับระบบนิเวศ ในด้�นก�รควบคุมกันเองภ�ยในระบบ ซึ่งมีเสถียรภ�พ
(stability) และคว�มยืดหยุ่น (resilience) จึงช่วยบรรเท�ไม่ให้เกิดผลกระทบจ�กคว�มเครียด สุขภ�พ
ดินกล่�วถึงชีวะบูรณภ�พ (biological integrity) ของสิ่งมีชีวิตในดินทั้งหมด ซึ่งหม�ยคว�มว่�สิ่งมีชีวิต
ต่�งๆ ในดินมีคว�มสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน รวมทั้งมีภ�วะสมดุลระหว่�งสิ่งมีชีวิตเหล่�นั้นกับสภ�พแวดล้อม
ของดิน (Gugino et al., 2009; Sojka et al., 2003)
3.1 สุขภ�พดินกับคุณภ�พดิน
เอกส�รท�งวิช�ก�รแสดงว่�นักปฐพีวิทย� 2 กลุ่ม ต่�งก็กำ�หนดนิย�มของคุณภ�พดินและ
สุขภ�พดินซึ่งมีคว�มเหลื่อมซ้อนกันม�ก จนนักปฐพีวิทย�กลุ่มที่ 3 ให้คว�มเห็นว่�คุณภ�พดินและสุขภ�พ
ดินมีคว�มหม�ยคล้�ยกันและใช้แทนกันได้ ข้อมูลต่อไปนี้แสดงให้เห็นถึงคว�มเหลื่อมซ้อนด้�นคว�มหม�ย
และเรื่องร�วของสุขภ�พดินและคุณภ�พดินอย่�งน้อย 4 ประก�ร คือ
1) คว�มหม�ยของสุขภ�พดินบ่งชี้ว่�ดินมิได้เป็นเพียงวัสดุปลูกพืชเท่�นั้น แต่เป็นระบบที่มีชีวิต
มีพลวัต และตอบสนองต่อก�รเปลี่ยนแปลงของสภ�พแวดล้อม จึงมีก�รใช้สุขภ�พดินในก�รประเมินคว�ม
ส�ม�รถของดินในด้�นต่อไปนี้ คือ
(1) คว�มยั่งยืนของผลิตภ�พพืชและสัตว์ และคว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ
(2) ก�รคงสภ�พของคุณภ�พที่ดีของนำ้�และอ�ก�ศ และ
(3) เกื้อหนุนด้�นสุขภ�พของมนุษย์และคว�มมั่นคงในก�รตั้งถิ่นที่อยู่
2) มีข้อสังเกตประก�รหนึ่งในท�งปฐพีวิทย� คือ สุขภ�พดินมีคว�มสัมพันธ์กับสุขภ�พของ
มนุษย์และสัตว์ เนื่องจ�กดินสุขภ�พดี (healthy soil) จะผลิตพืชที่มีคุณภ�พดีซึ่งทำ�ให้ผู้บริโภคมีสุขภ�พ
ดีด้วย ดังนั้นจึงมีแนวคิดเบื้องต้นว่�สุขภ�พดินเกี่ยวข้องกับลักษณะ/สมบัติของดิน 2 ประก�ร คือ
(1) คว�มส�ม�รถในก�รให้ธ�ตุอ�ห�รที่เพียงพอและสมดุลแก่พืช มีส�รพิษในดินน้อย
(2) ไม่มีโรคและแมลงศัตรูพืช ต่อม�แนวคิดนี้มีก�รขย�ยกรอบให้กว้�งออกไปอีก
3) แนวคิดเรื่องสุขภ�พดินได้พัฒน�ต่อไปอีกขั้นหนึ่ง โดยพิจ�รณ�ใน 3 ประเด็น ดังนี้
(1) ดินเป็นระบบที่มีชีวิต
(2) หน้�ที่ของดินซึ่งมีอยู่จะทำ�ให้เกิดผลอย่�งใดอย่�งหนึ่งต่อระบบนิเวศและส�ม�รถกำ�หนด
เป้�หม�ยได้ว่�จะเกิดผลอย่�งไร ในระดับใด และ
(3) ส�ม�รถประเมินสภ�พสุขภ�พดิน โดยนำ�ข้อมูลที่วัดได้ไปเทียบกับเกณฑ์ม�ตรฐ�น
4) สุขภ�พดินยังมีคว�มหม�ยครอบคลุมถึงคว�มส�ม�รถของดิน ในด้�นคว�มต้�นท�น
80 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
