Page 71 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร

12. มนุษย์กับคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศเกษตร
เนื่องจ�กมนุษย์มีบทบ�ทควบคุมระบบนิเวศเกษตร จึงต้องให้คว�มสนใจในด้�นคว�มยั่งยืน

ของก�รผลิตอ�ห�รและก�รได้รับบริก�รต่�งๆ จ�กดินหรือระบบนิเวศดิน โดยไม่ทำ�ให้เสถียรภ�พหรือ
คว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศเกษตรต้องได้รับคว�มเสียห�ย อย่�งไรก็ต�ม ก�รพิจ�รณ�เรื่องนี้ควรให้
คว�มสำ�คัญในด้�นประช�กรมนุษย์ที่มีต่อสุขภ�พของระบบนิเวศด้วย ทั้งนี้เนื่องจ�กก�รไหลหรือเคลื่อน

ย้�ยของอ�ห�รและบริก�รจ�กระบบนิเวศเกษตร จะถูกกำ�หนดโดยจำ�นวนประช�กรที่มีอยู่ รวมทั้งอัตร�
ก�รบริโภคทรัพย�กรของมนุษย์ (ซึ่งมักสิ้นเปลืองจ�กก�รบริโภคของกลุ่มคนที่มั่งคั่งหรือมีกำ�ลังซื้อสูง)

สำ�หรับคว�มส�ม�รถในก�รรองรับคว�มต้องก�รของมนุษย์จ�กระบบนิเวศเกษตร พิจ�รณ�ได้จ�กข้อมูล
เกี่ยวกับปริม�ณสูงสุดของบริก�รที่ระบบนิเวศจะให้ได้ โดยไม่ทำ�ให้คุณภ�พดินและสุขภ�พระบบนิเวศ
เสื่อมลง (Bohlen and House, 2009; Gliessman, 2001; Swinton et al., 2007)

12.1 นิเวศบริก�ร
บริก�รของระบบนิเวศหรือนิเวศบริก�ร (ecosystem services) คือ ผลประโยชน์ทั้งปวงที่

สิ่งมีชีวิตได้รับจ�กทรัพย�กร (resources) และกระบวนก�ร (processes) ของระบบนิเวศ บริก�รเหล่�นี้
ได้แก่ อ�ห�ร นำ้�ดื่มและก�รกำ�จัดของเสีย อ�จแบ่งบริก�รของระบบนิเวศออกเป็น 4 ประเภท คือ
1) บริก�รให้สส�ร (provisioning service) เช่น อ�ห�รและนำ้�

2) บริก�รด้�นก�รควบคุม (regulating service) เช่น ก�รควบคุมภูมิอ�ก�ศจุลภ�ค (microclimate)
และก�รควบคุมโรคพืช

3) บริก�รเชิงสนับสนุน (supporting service) เช่น ก�รหมุนเวียนธ�ตุอ�ห�ร และก�รถ่�ย
เรณู (pollination) ของพืชปลูก
4) บริก�รด้�นวัฒนธรรม (cultural service) คือ ประโยชน์ที่ได้ด้�นจิตวิญญ�ณ (spiritual)

และนันทน�ก�ร (recreation)
คว�มส�ม�รถในก�รรองรับ (carrying capacity) ชนิดและจำ�นวนของสิ่งมีชีวิตในสภ�พแวดล้อม

หนึ่ง คือขน�ดประช�กรสูงสุดของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้นที่สิ่งแวดล้อมส�ม�รถรองรับให้อยู่ได้โดยไม่จำ�กัดเวล�
ด้วยก�รให้อ�ห�ร นำ้� ที่อยู่และสิ่งจำ�เป็นอื่นๆ อย่�งเพียงพอ เมื่อพิจ�รณ�ในแง่ของมนุษย์นั้น คว�ม
ส�ม�รถในก�รรองรับคว�มต้องก�รของมนุษย์จ�กระบบนิเวศ ยังต้องรวมส่วนที่เกี่ยวข้องกับสุขอน�มัย

ของมนุษย์เข้�ไปด้วย จึงสรุปได้ว่� คว�มส�ม�รถในก�รรองรับของระบบนิเวศ คือ จำ�นวนสิ่งมีชีวิตซึ่ง
สภ�พแวดล้อมส�ม�รถอุ้มชูได้โดยไม่มีผลกระทบด้�นลบทั้งต่อสิ่งมีชีวิตนั้นและสภ�พแวดล้อมอันเป็นที่

อ�ศัย เมื่อใดมีจำ�นวนตำ่�กว่�คว�มส�ม�รถในก�รรองรับประช�กรจะเพิ่มขึ้น แต่ถ้�สูงกว่�คว�มส�ม�รถ
ในก�รรองรับประช�กรจะลดลง ปัจจัยที่กำ�กับให้ขน�ดประช�กรอยู่ในภ�วะสมดุลเรียกว่� ปัจจัยควบคุม
(regulating factor) ก�รที่ประช�กรลดลงเมื่อมีจำ�นวนเกินคว�มส�ม�รถในก�รรองรับ เนื่องจ�กพื้นที่

อ�ห�รหรือแสงแดดไม่เพียงพอ แต่แนวโน้มก�รลดลงของประช�กรจะเป็นอย่�งไร ยังขึ้นอยู่กับชนิดของ

สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 67