Page 76 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร

ตัวชี้บอกด้�นสิ่งแวดล้อมของระบบนิเวศเกษตร ประกอบด้วย 4 อย่�ง คือ ตัวชี้บอกท�งชีวภ�พ
ตัวชี้บอกท�งฟิสิกส์ ตัวชี้บอกท�งเคมี และตัวชี้บอกท�งภูมิทัศน์

1) ตัวชี้บอกท�งชีวภ�พ ก�รวัดคว�มม�กน้อยของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด คว�มหล�กหล�ยของ
ชนิดสิ่งมีชีวิต และก�รกระจ�ยของสิ่งมีชีวิตเหล่�นั้น เป็นประโยชน์และช่วยให้เกิดคว�มเข้�ใจด้�นชีวภ�พ
ของระบบนิเวศเกษตร ตัวชี้บอกที่สำ�คัญได้แก่

(1) สถ�นภ�พของจุลินทรีย์ในดิน ได้แก่ ดรรชนีคว�มหล�กหล�ยของของชุมชีพจุลินทรีย์
และ ศักยภ�พของดินในก�รเกิดกระบวนก�รมินเนอร�ลไลเซชันและไนตริฟิเคชัน

(2) สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง ได้แก่ ไส้เดือนดิน ผึ้ง และแมลงชนิดต่�งๆ
(3) ศัตรูพืชที่ทนต่อส�รฆ่�ศัตรูพืช ทั้ง แมลง เชื้อโรคและวัชพืช
(4) คว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ ได้แก่ ชนิดของพืชที่ปลูกในระบบก�รผลิต

(5) โรคที่ม�กับนำ้� เนื่องจ�กนำ้�ไหลบ่�ผ่�นฟ�ร์มเลี้ยงสัตว์
2) ตัวชี้บอกท�งฟิสิกส์ ที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับคว�มเสื่อมของดิน ได้แก่ ก�รกร่อนดิน ก�ร

สะสมเกลือในดิน ก�รชะละล�ยธ�ตุอ�ห�รออกจ�กดิน คว�มพรุน คว�มหน�แน่นรวม เสถียรภ�พของ
โครงสร้�งดิน และสภ�พก�รคลุมดินของเศษซ�กพืช เป็นตัวชี้บอกที่สำ�คัญ เนื่องจ�กในปัจจุบันพบว่�
อัตร�ก�รสูญเสียดิน (soil loss) สูงกว่�อัตร�ก�รสร้�งตัวใหม่ของดิน (soil renewal rate) 13-40 เท่�

3) ตัวชี้บอกท�งเคมี เน้นตัวชี้บอกที่เกี่ยวข้องกับธ�ตุอ�ห�รและธ�ตุพิษในดิน ซึ่งได้แก่
ปฏิกิริย�เคมีและชีวเคมีที่ทำ�ให้ธ�ตุอ�ห�รตกตะกอน ก�รดูดซับ ก�รแลกเปลี่ยน สภ�พละล�ยได้ของ

ธ�ตุอ�ห�ร ก�รสล�ยตัวและแปรสภ�พของอินทรียวัตถุ เหล่�นี้เป็นปัจจัยที่มีผลอย่�งม�กต่อสภ�พคว�ม
เป็นประโยชน์ของธ�ตุอ�ห�ร และสมดุลระหว่�งธ�ตุอ�ห�รต่�งๆ สำ�หรับสภ�พคว�มเค็ม สภ�พกรดด่�ง
ปริม�ณของธ�ตุหลัก ธ�ตุรอง และจุลธ�ตุที่เป็นประโยชน์ เป็นตัวชี้บอกท�งเคมีที่สำ�คัญของดินในระบบ

นิเวศเกษตร
4) ตัวชี้บอกท�งภูมิทัศน์ คำ� “ภูมิทัศน์” หม�ยถึง ภ�พรวมของพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งที่มนุษย์รับรู้

ท�งส�ยต�ในระยะห่�ง อ�จเป็นพื้นที่ธรรมช�ติที่ประกอบด้วยรูปทรงของแผ่นดิน นำ้� ต้นไม้ สัตว์และ
สิ่งที่มนุษย์สร้�งขึ้น สิ่งที่มองเห็นในสภ�พอ�ก�ศปรกติและในช่วงเวล�หนึ่งเรียกว่�ภูมิทัศน์ธรรมช�ติ
ห�กเป็นภ�พรวมของเมืองหรือส่วนของเมืองเรียกว่�ภูมิทัศน์เมือง ส่วนภูมิทัศน์เกษตรก็เห็นสภ�พของ

ฟ�ร์ม อันประกอบด้วยแปลงพืช คอกสัตว์และแหล่งนำ้� อยู่ในสภ�พภูมิประเทศซึ่งมีคว�มล�ดชัน สูงและ
ตำ่�แตกต่�งกันไป เนื่องจ�กก�รกำ�หนดกิจกรรมในฟ�ร์ม ขน�ดของแปลงพืชและชนิดของพืชที่ปลูก ต้อง

สอดคล้องกับสภ�พพื้นที่ เช่น ชนิดดิน ดีกรีและทิศท�งคว�มล�ดชัน ดังนั้นภูมิทัศน์ของฟ�ร์มจึงสะท้อน
ว่�ได้ดำ�เนินกิจกรรมต่�งๆ สอดคล้องกับลักษณะท�งก�ยภ�พของพื้นที่เพียงใด

72 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย