Page 73 -
P. 73
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
คว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศได้แก่ วัฏจักรของนำ้� คว�มอุดมสมบูรณ์ คว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ คว�ม
หล�กหล�ยของพืชและภูมิอ�ก�ศ ซึ่งมีอันตรกิริย�ต่อกัน และผลของอันตรกิริย�เหล่�นั้น เกี่ยวข้องกับ
คว�มยืดหยุ่น เสถียรภ�พ และคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศ
กิจกรรมของมนุษย์ด้�นก�รเกษตรมีอิทธิพลต่อคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศเกษตรอย่�ง
ชัดเจน โดยเฉพ�ะอย่�งยิ่งเรื่องอินทรียวัตถุในดิน เนื่องจ�กอินทรียวัตถุม�จ�กเศษซ�กพืชน�น�ชนิด
และโดยธรรมช�ติอินทรียวัตถุเป็นแหล่งสำ�คัญของค�ร์บอนและพลังง�นของจุลินทรีย์ เป็นแหล่งของ
ไนโตรเจนและธ�ตุอ�ห�รอื่นๆ สำ�หรับก�รเจริญเติบโตของพืช อย่�งไรก็ต�ม ในระบบก�รเกษตรแบบ
ประณีต (intensive agriculture) เพื่อมุ่งสู่ก�รผลิตอ�ห�รปริม�ณม�ก ได้ควบคุมวัชพืชและลดคว�ม
หล�กหล�ยของชนิดพืชในพื้นที่เพ�ะปลูก นำ�เศษซ�กพืชออกจ�กแปลงเพื่อใช้สอยในกิจกรรมอื่น ทำ�ให้
มีซ�กพืชคืนสู่ดินน้อยลง ประกอบกับก�รไถพรวนและก�รให้นำ้�ช่วยเร่งก�รสล�ยของส�รอินทรีย์ ทำ�ให้
อินทรียวัตถุในดินตำ่� ไม่มีเศษซ�กพืชคลุมผิวดิน คว�มอุดมสมบูรณ์ของดินจึงลดลง รวมทั้งมีคว�มเปร�ะ
บ�งต่อก�รกระทบ เช่น ก�รกร่อนดิน จึงเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำ�ให้มีคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศตำ่�ลง ดังนั้น
ก�รตรวจสอบหรือประเมินสมดุลของอินทรียวัตถุในดินจึงเป็นม�ตรก�รหนึ่งที่สำ�คัญ
12.3 บทบ�ทของมนุษย์
เมื่อพิจ�รณ�จ�กข้อมูลต่�งๆ แล้วเห็นได้ว่� นักวิทย�ศ�สตร์ยังมีคว�มเข้�ใจน้อยใน 2 เรื่อง
ต่อไปนี้ คือ
1) อันตรกิริย�ระหว่�งองค์ประกอบต่�งๆของระบบนิเวศ
2) ศักยภ�พของพลวัตอันยุ่งเหยิงของอันตรกิริย�เหล่�นั้น
จึงเป็นก�รย�กที่จะมีชุดตัวชี้วัดที่เชื่อถือได้ เพื่อนำ�ม�ใช้ประเมินสุขภ�พของระบบนิเวศเกษตร
หรือคุณภ�พดินให้ได้ผลถูกต้องแม่นยำ� ประกอบกับมนุษย์ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศ�สตร์เรื่อยม�จนถึง
ปัจจุบัน ได้รบกวนสิ่งแวดล้อมธรรมช�ติแล้วเปลี่ยนม�เป็นระบบนิเวศเกษตรอย่�งต่อเนื่อง จนดูเหมือนว่�
แทบจะไม่มีระบบนิเวศใดปลอดจ�กก�รรบกวนของมนุษย์ไปได้ จึงไม่มีจุดม�ตรฐ�นเปรียบเทียบเชิงนิเวศ
(ecological benchmark) หลงเหลืออีกแล้ว ดังนั้นก�รจัดก�รระบบนิเวศเกษตรที่ถือว่�ประสบผลสำ�เร็จ
ก็คือ
1) จัดก�รให้ได้ผลผลิตสูงและยั่งยืน
2) ห�กมีคว�มแปรปรวนด้�นผลผลิตและทำ�ให้ลดลงเหลือตำ่�ว่�ระดับก็เคยได้ ก็มีม�ตรก�ร
ควบคุมหรือแก้ไขที่ได้ผล แต่ก็คงหนีไม่พ้นที่จะต้องมีก�รเปลี่ยนแปลงบ�งประก�รซึ่งค�ดไม่ถึง อันจะ
ย้อนม�กระทบต่อผลผลิตด้�นก�รเกษตรไม่ท�งใดก็ท�งหนึ่ง
อย่�งไรก็ต�ม มีสิ่งสำ�คัญประก�รหนึ่งที่ควรตระหนักก็คือคว�มเข้�ใจเรื่องอันตรกิริย�ระหว่�ง
ทุกองค์ประกอบของระบบนิเวศ เพร�ะจะช่วยให้มนุษย์หยั่งรู้ถึงแก่นแท้ว่� สิ่งที่ถูกต้องและควรทำ� คือ
มนุษย์แสดงบทบ�ทร่วมกันกับสิ่งมีชีวิตอื่นภ�ยในระบบนิเวศ แทนที่จะยืนอยู่ภ�ยนอกแล้วทำ�หน้�ที่เป็น
ผู้ควบคุมให้ระบบนิเวศเป็นไปต�มชอบใจ
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 69
