Page 72 -
P. 72
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
สิ่งมีชีวิตที่อยู่ในสิ่งแวดล้อมนั้น อย่�งไรก็ต�ม คว�มส�ม�รถในก�รรองรับของสภ�พแวดล้อมหนึ่งอ�จ
ผันแปรได้ต�มชนิดของสิ่งมีชีวิตที่เข้�ไปอ�ศัย และอ�จมีก�รเปลี่ยนแปลงในช่วงเวล�หนึ่งๆ ทั้งนี้ขึ้นอยู่
กับเหตุปัจจัยในช่วงเวล�นั้นๆ เช่น ปริม�ณอ�ห�รและนำ้�ที่มีให้ใช้ได้ ตลอดจนสภ�พแวดล้อมและขน�ด
ของพื้นที่อ�ศัย
ในสภ�พปัจจุบันนั้น ห�กมองโลกในแง่ดี (optimistic) เชื่อว่�ก�รใช้เทคโนโลยีด้�นปัจจัย
ก�รผลิตอย่�งเพียงพอ จะช่วยเพิ่มก�รผลิตอ�ห�รเพื่อเลี้ยงประช�กรของโลกได้ แต่ยังเป็นที่สงสัย (เมื่อ
มองในแง่ร้�ย หรือ pessimistic) ว่�ก�รเพิ่มดังกล่�วจะไม่ส่งผลกระทบรุนแรงต่อสิ่งแวดล้อมได้อย่�งไร
(เช่น ก�รสูญพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตบ�งชนิด หรือก�รสูญเสียบริก�รอื่นที่มิใช่อ�ห�ร (non-food services)
จ�กระบบนิเวศ ผลกระทบที่อ�จเกิดขึ้นดังกล่�วทำ�ให้คุณภ�พชีวิตมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เลวลงไป ก�ร
ที่มนุษย์ยังคงได้รับบริก�รจ�กระบบนิเวศอย่�งดีและมีประสิทธิภ�พนั้น จำ�เป็นต้องอ�ศัยคว�มก้�วหน้�
ของเทคโนโลยี เข้�ม�ดูแลแก้ไขคว�มเสื่อมของสภ�พแวดล้อม อย่�งไรก็ต�มก�รที่มนุษย์อยู่ได้ด้วยก�ร
พึ่งพ�บริก�รสำ�หรับเลี้ยงชีวิต (life-support services) จ�กระบบนิเวศอย่�งข�ดเสียมิได้ แสดงว่�ระดับ
สติปัญญ�ของมนุษย์และเทคโนโลยีที่คิดค้นม�ได้ในปัจจุบัน ไม่เพียงพอที่จะทดแทนขุมทรัพย์ในธรรมช�ติ
(natural capital) ได้ จึงต้องตระหนักว่�คว�มก้�วหน้�ด้�นเทคโนโลยีที่นำ�ม�ใช้ในก�รผลิตอ�ห�รนั้น
ต้องนำ�ม�ใช้อย่�งผสมผส�น และทำ�ง�นร่วมกันอย่�งสอดคล้องกับกระบวนก�รของระบบนิเวศ แทนที่
จะนำ�ม�ใช้เพื่อทดแทนกระบวนก�รของระบบนิเวศ นอกจ�กนี้ยังต้องเข้�ใจด้วยว่�คว�มส�ม�รถในก�ร
รองรับคว�มต้องก�รของมนุษย์จ�กระบบนิเวศเกษตรนั้น อยู่ภ�ยใต้อิทธิพลของสภ�พแวดล้อมและ
นวัตกรรมของมนุษย์ (human innovation)
จ�กเหตุผลที่กล่�วม�แล้วจึงเห็นว่� คว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ (ecological resilience)
น่�จะเป็นดรรชนีสำ�หรับคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศ ได้ดีกว่�ดรรชนีที่เกี่ยวข้องกับคว�มส�ม�รถในก�ร
รองรับ (carrying capacity) ซึ่งบ�งกรณีอ�จไม่ค่อยมีคว�มแน่นอนนัก
12.2 คว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ
สำ�หรับคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ คือ เสถียรภ�พและคว�มส�ม�รถของระบบนิเวศ ที่จะ
ทนท�น (tolerate) หรือต้�นท�น (withstand) ต่อก�รกระทบและส�ม�รถซ่อมแซมคว�มชำ�รุดเสียห�ย
ให้กลับคืนได้ด้วยตัวเอง (restoring itself) หรือ คว�มส�ม�รถของระบบนิเวศในก�รต้�นท�นต่อก�ร
กระทบ สิ่งที่กระทบได้แก่ ไฟป่� นำ้�ท่วม พ�ยุ ก�รระบ�ดของแมลง กิจกรรมของมนุษย์ เช่น ก�รโค่นต้นไม้
และก�รนำ�เข้�ชนิดพืชและสัตว์ต่�งถิ่น ห�กก�รกระทบมีระดับคว�มรุนแรงม�ก หรือเกิดติดต่อกันน�น
จะเกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศอย่�งหนัก และบีบบังคับระบบนิเวศให้กลับสู่ขีดเริ่มเปลี่ยน (threshold)
อีกครั้งหนึ่ง แล้วเริ่มก�รปรับตัวทั้งในเชิงกระบวนก�รและโครงสร้�งของระบบนิเวศ ซึ่งจะฟื้นคืนสู่สภ�พ
เดิมได้หรือไม่ หรือต้องใช้เวล�ในก�รคืนสภ�พน�นเพียงใด ขึ้นอยู่กับขีดคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ
ขน�ดของแรงกระทบและคว�มย�วน�นของก�รกระทบนั้น จึงจำ�เป็นต้องเข้�ใจคว�มยืดหยุ่นของระบบ
นิเวศ และขีดจำ�กัดของคว�มยืดหยุ่น ซึ่งเป็นเรื่องร�วที่มีคว�มซับซ้อนสูงม�ก สำ�หรับปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับ
68 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
