Page 74 -
P. 74
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
13. ตัวชี้บอกด้�นสิ่งแวดล้อมของระบบนิเวศเกษตร
ในก�รประเมินระบบนิเวศเกษตรเพื่อให้ทร�บสภ�พคว�มยั่งยืน (sustainability) และแนวโน้ม
ของคว�มเสื่อมโทรมของที่ดิน ต้องใช้ตัวชี้บอก (indicator) หล�ยกลุ่ม (Smith et al., 2000; USDA,
2003.) เช่น
1) ตัวชี้บอกคว�มกดดันด้�นทรัพย�กร (resource pressure indicators) ได้แก่ คว�มกดดัน
จ�กกิจกรรมของมนุษย์ต่อระบบนิเวศเกษตร
2) ตัวชี้บอกคว�มกดดันต่อสถ�นะของระบบ (state indicators) ซึ่งมีต่อสถ�นะด้�นคุณภ�พ
ของพื้นที่ ก�รเปลี่ยนแปลงสภ�พของระบบ เช่น มีก�รปรับเปลี่ยนจ�กก�รใช้พื้นที่เพื่อก�รเกษตรไปเป็น
แบบเมือง
3) ตัวชี้บอกคว�มกดดันด้�นก�รตอบสนอง (response indicators) เกี่ยวข้องกับก�รตอบ
สนองของสังคมต่อระบบนิเวศเกษตร
นอกจ�กนั้นยังมีก�รใช้ตัวชี้บอกคุณภ�พพื้นที่ (land quality indicators) ซึ่งแตกต่�งกันไป
ต�มเขตนิเวศเกษตร ตัวชี้บอกกลุ่มนี้พิจ�รณ�คว�มเข้ม (intensity) และคว�มหล�กหล�ย (diversity)
ของก�รใช้ที่ดิน ก�รกร่อนดิน ก�รทับถมของตะกอนดินในแหล่งนำ้� คว�มอุดมสมบูรณ์ของดิน ร�ค�
ที่ดิน กิจกรรมก�รอนุรักษ์ดิน คว�มสมำ่�เสมอของก�รกระจ�ยร�ยได้ ก�รเข้�ถึงด้�นก�รตล�ดและบริก�ร
ศักยภ�พผลผลิตกับผลผลิตที่ได้จริงจ�กระบบนิเวศเกษตร
สำ�หรับตัวชี้บอกที่มีประสิทธิผลม�ก เนื่องจ�กคำ�นึงถึงตัวแปรด้�นสถ�นะของระบบ (state
variables) ซึ่งตัวแปรเหล่�นี้มีผลร่วมกันในด้�นสิ่งแวดล้อมของระบบนิเวศเกษตร จำ�นวน 20 ตัวชี้บอก
(ต�ร�งที่ 2.6) ในจำ�นวนนี้มีตัวชี้บอก 6 อย่�งที่มีคว�มสำ�คัญที่สุด และต้องใช้คว�มรู้จ�กก�รวิจัยในก�ร
ประเมิน คว�มหม�ยของตัวชี้บอกดังกล่�วมีดังนี้
1) ผลิตภ�พพืช (crop productivity) : ผลผลิตพืชที่เป็นอยู่ เกิดจ�กก�รจัดก�รที่ต้องใช้ปัจจัย
ก�รผลิต คือ เมล็ดพันธุ์ ปุ๋ย นำ้�ชลประท�น และส�รฆ่�ศัตรูพืช ดังนั้นผลิตภ�พพืช คือ ผลของก�รวัด
ประสิทธิภ�พก�รผลิตพืชที่พิจ�รณ�ส่วนของผลผลิตพืชที่ได้ม�เพร�ะก�รใช้ปัจจัยก�รผลิตดังกล่�ว เพื่อ
ให้ได้ผลผลิตระดับนั้น
2) ผลิตภ�พดิน (soil productivity) : คว�มส�ม�รถของดินในก�รให้ธ�ตุอ�ห�รแก่พืช และ
รักษ�ระดับคว�มอุดมสมบูรณ์ของดินไว้ ส่วนคว�มอุดมสมบูรณ์ของดิน คือ ภ�พรวมเรื่องคว�มส�ม�รถ
ของดินด้�นคว�มจุในก�รกักเก็บธ�ตุอ�ห�รสำ�หรับหล่อเลี้ยงพืช กิจกรรมของจุลินทรีย์ดินที่ทำ�ให้ดิน
สนองธ�ตุอ�ห�รแก่พืชได้อย่�งสมำ่�เสมอ สภ�พโครงสร้�งดิน ระดับของก�รปนเปื้อนและอัตร�ก�รกร่อนดิน
3) ปริม�ณและคุณภ�พนำ้�ชลประท�น : ระบบนิเวศเกษตรที่ใช้ก�รชลประท�น จะได้รับผล
กระทบจ�กปริม�ณนำ้�ที่มีให้ใช้และคุณภ�พของนำ้� รวมถึงปริม�ณเกลือที่ละล�ยอยู่ในนำ้� ปริม�ณตะกอน
ปุ๋ยและส�รฆ่�ศัตรูพืชต่อคุณภ�พของนำ้�ชลประท�น
70 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
