Page 34 -
P. 34
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
4. ก�รถ่�ยทอดพลังง�น (energy flow) ในระบบนิเวศ
โซ่อ�ห�ร (food chain) คือ แนวก�รไหลของสส�รและพลังง�นในระบบนิเวศ ปิร�มิดพลังง�น
(pyramid of energy) เป็นภ�พที่แสดงว่�ในเวล�หนึ่งจะมีพลังง�นปริม�ณเท่�ใดไหลเข้�สู่แต่ละระดับ
ก�รกิน (trophic level) หน่วยของพลังง�น คือ กิโลจูล/ต�ร�งเมตร/ปี (kJm y ) ปิร�มิดพลังง�นจะ
-2 -1
มีคว�มต่อเนื่องและแต่ละช่วงค่อนข้�งสั้น ทั้งนี้เนื่องจ�กก�รถ่�ยโอนพลังง�นระหว่�งระดับก�รกินนั้นมี
ประสิทธิภ�พตำ่� โดยพลังง�นส่วนหนึ่งมิได้มีก�รถ่�ยโอนระหว่�งระดับก�รกิน เนื่องจ�กส่วนนั้นออกม�
ในรูปของพลังง�นคว�มร้อน (Spain, 2001)
ก�รถ่�ยโอนพลังง�นในระบบนิเวศมีลักษณะดังต่อไปนี้
1) พลังง�นถูกถ่�ยทอดในโซ่อ�ห�รจ�กสิ่งมีชีวิตหนึ่งไปยังระดับก�รกินต่อไป เมื่อสิ่งมีชีวิตนั้น
ถูกกิน
2) พลังง�นส่วนหนึ่งถูกเก็บไว้ในเศษซ�กอินทรีย์ (detritus = ซ�กและเศษวัสดุต่�งๆ ที่เหลือ
จ�กก�รบริโภคของผู้บริโภคระดับต่�งๆ) และพลังง�นส่วนนี้จะถูกถ่�ยโอนไปยังผู้ย่อยสล�ย เมื่อเศษซ�ก
อินทรีย์นั้นสล�ยตัวท�งชีวเคมี
3) เนื่องจ�กกระบวนก�รท�งเคมีที่เกี่ยวข้องกับก�รเปลี่ยนแปลงส�รอินทรีย์ เป็นกระบวนก�ร
ที่มีประสิทธิภ�พตำ่� ดังนั้นพลังง�นเคมีบ�งส่วนจึงเปลี่ยนเป็นพลังง�นคว�มร้อน ซึ่งแผ่กระจ�ยออกสู่
สภ�พแวดล้อม และสิ่งมีชีวิตไม่ส�ม�รถนำ�พลังง�นคว�มร้อนกลับม�ใช้ได้อีก
พลังง�นที่ใช้ในระบบนิเวศส่วนใหญ่ได้รับจ�กดวงอ�ทิตย์ ซึ่งพืชนำ�ไปสังเคร�ะห์ส�รอินทรีย์ จ�ก
นั้นพลังง�นเคมีในส�รอินทรีย์จะถูกถ่�ยทอดไปยังผู้บริโภคต�มลำ�ดับขั้นของก�รกินอ�ห�รจนถึงผู้ย่อยสล�ย
ก�รทำ�หน้�ที่ถ่�ยทอดพลังง�นของระบบนิเวศเป็นไปต�มกฎข้อที่ 2 ของอุณหพลศ�สตร์ (the second law
of thermodynamics) ที่ว่� “ในก�รเปลี่ยนแปลงของพลังง�นใดๆ ผลขั้นสุดท้�ย (final product) จะมี
พลังง�นที่ใช้ก�รได้น้อยกว่�ผลขั้นต้น (original product) เนื่องจ�กส่วนหนึ่งของพลังง�นสูญเสียไปอย่�ง
หลีกเลี่ยงไม่ได้ในรูปของคว�มร้อน” ดังนั้นมวลชีวภ�พ (หรือประช�กร) และพลังง�นเคมีที่เหลือในระบบ
นิเวศจ�กก�รเปลี่ยนแปลงในแต่ละระดับของก�รกินอ�ห�รจึงน้อยลงต�มลำ�ดับ มีลักษณะเป็นปิร�มิดของ
พลังง�น (pyramid of energy) ดังภ�พที่ 1.9
สำ�หรับพลังง�นแสงอ�ทิตย์มีส่วนหนึ่งที่ดูดซับไว้โดยวัสดุอื่นที่มิใช่พืช เช่น นำ้�และพื้นดินซึ่งเป็น
ส่วนที่สร้�งคว�มอบอุ่นให้แก่โลก พลังง�นแสงอ�ทิตย์ส่วนที่เหลือพืชสีเขียวดูดซับไว้ และเข้�สู่ปิร�มิด
พลังง�นของระบบนิเวศ แต่ยังมีพลังง�นที่อยู่นอกปิร�มิดพลังง�น 2 ส่วน คือ
1) พลังง�นเคมีที่อยู่ในเศษซ�กอินทรีย์ที่เหลือในดิน เนื่องจ�กผู้บริโภคระดับต่�งๆ ไม่ได้นำ�ไป
ใช้ประโยชน์ พลังง�นเคมีส่วนนี้ยังคงอยู่ในดิน (รูปส�รอินทรีย์และอินทรียวัตถุ) และจะถูกผู้ย่อยสล�ยนำ�
ไปใช้ประโยชน์
30 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
