Page 137 -
P. 137
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
จ�กเหตุผลที่กล่�วม�แล้วจึงเห็นว่� คว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศน่�จะเป็นดรรชนีสำ�หรับคว�ม
ยั่งยืนของระบบนิเวศ ได้ดีกว่�ดรรชนีที่เกี่ยวข้องกับคว�มส�ม�รถในก�รรองรับ ซึ่งบ�งกรณีอ�จไม่ค่อยมี
คว�มแน่นอนนัก
สำ�หรับคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ คือ เสถียรภ�พและคว�มส�ม�รถของระบบนิเวศ ที่จะ
ทนท�นหรือต้�นท�นต่อก�รกระทบ และส�ม�รถซ่อมแซมคว�มชำ�รุดเสียห�ยให้กลับคืนได้ด้วยตัวเอง
หรือคว�มส�ม�รถของระบบนิเวศในก�รต้�นท�นต่อก�รกระทบ สิ่งที่กระทบได้แก่ ไฟป่� นำ้�ท่วม พ�ยุ
ก�รระบ�ดของแมลง กิจกรรมของมนุษย์ เช่น ก�รโค่นต้นไม้และชักล�กซุง ก�รนำ�เข้�ชนิดพืชและสัตว์
ต่�งถิ่น ห�กก�รกระทบมีระดับคว�มรุนแรงม�ก หรือเกิดติดต่อกันน�น จะเกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศ
อย่�งหนัก และบีบบังคับระบบนิเวศให้กลับสู่ขีดเริ่มเปลี่ยน (threshold) อีกครั้งหนึ่ง แล้วเริ่มก�รปรับตัว
ทั้งในเชิงกระบวนก�รและโครงสร้�งของระบบนิเวศ ซึ่งจะฟื้นคืนสู่สภ�พเดิมได้หรือไม่ หรือต้องใช้เวล�ใน
ก�รคืนสภ�พน�นเพียงใด ขึ้นอยู่กับขีดคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ ขน�ดของแรงกระทบและคว�ม
ย�วน�นของก�รกระทบนั้น จึงจำ�เป็นต้องเข้�ใจคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ และขีดจำ�กัดของคว�ม
ยืดหยุ่น ซึ่งเป็นเรื่องร�วที่มีคว�มซับซ้อนสูงม�ก สำ�หรับปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศ
ได้แก่ วัฏจักรของนำ้� คว�มอุดมสมบูรณ์ คว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ คว�มหล�กหล�ยของพืชและ
ภูมิอ�ก�ศซึ่งมีอันตรกิริย�ต่อกัน ซึ่งผลของอันตรกิริย�เหล่�นั้นเกี่ยวข้องกับคว�มยืดหยุ่น เสถียรภ�พ
และคว�มยั่งยืนของระบบนิเวศ
กิจกรรมของมนุษย์ด้�นก�รเกษตร มีอิทธิพลต่อคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศเกษตรอย่�ง
ชัดเจน โดยเฉพ�ะอย่�งยิ่งเรื่องอินทรียวัตถุในดิน เนื่องจ�กอินทรียวัตถุม�จ�กเศษซ�กพืชน�น�ชนิด
และโดยธรรมช�ติอินทรียวัตถุเป็นแหล่งสำ�คัญของค�ร์บอนและพลังง�นของจุลินทรีย์ เป็นแหล่งของ
ไนโตรเจนและธ�ตุอ�ห�รอื่นๆ สำ�หรับก�รเจริญเติบโตของพืช อย่�งไรก็ต�ม ในระบบก�รเกษตรแบบ
ประณีตเพื่อมุ่งสู่ก�รผลิตอ�ห�รปริม�ณม�ก ได้ควบคุมวัชพืชและลดคว�มหล�กหล�ยของชนิดพืชใน
พื้นที่เพ�ะปลูก นำ�เศษซ�กพืชออกจ�กแปลงเพื่อใช้สอยในกิจกรรมอื่น ทำ�ให้มีซ�กพืชคืนสู่ดินน้อยลง
ประกอบกับก�รไถพรวนและก�รให้นำ้�ช่วยเร่งก�รสล�ยของส�รอินทรีย์ ทำ�ให้อินทรียวัตถุในดินตำ่� ไม่มี
เศษซ�กพืชคลุมผิวดิน คว�มอุดมสมบูรณ์ของดินจึงลดลง รวมทั้งมีคว�มเปร�ะบ�งต่อก�รกระทบ เช่น
ก�รกร่อนดิน จึงเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำ�ให้มีคว�มยืดหยุ่นของระบบนิเวศตำ่�ลง ดังนั้นก�รตรวจสอบหรือ
ประเมินสมดุลของอินทรียวัตถุในดิน จึงเป็นม�ตรก�รหนึ่งที่สำ�คัญ
เมื่อพิจ�รณ�จ�กข้อมูลต่�งๆ แล้วเห็นได้ว่� นักวิทย�ศ�สตร์ยังเข้�ใจน้อยใน 2 เรื่อง คือ
1) อันตรกิริย�ระหว่�งองค์ประกอบต่�งๆ ของระบบนิเวศ
2) ศักยภ�พของพลวัตอันยุ่งเหยิงของอันตรกิริย�เหล่�นั้น
จึงเป็นก�รย�กที่จะมีชุดตัวชี้วัดที่เชื่อถือได้ เพื่อนำ�ม�ใช้ประเมินสุขภ�พระบบนิเวศหรือ
คุณภ�พดินให้ได้ผลถูกต้องแม่นยำ� ประกอบกับมนุษย์ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศ�สตร์เรื่อยม�จนถึงปัจจุบัน
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 133
