Page 133 -
P. 133
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
สำ�หรับก�รเกษตรเชิงพ�ณิชย์หรืออุตส�หกรรม มีแนวโน้มที่จะใช้สิ่งเข้�ชนิดพลังง�นสูงเพื่อ
รักษ�เสถียรภ�พของระบบ แทนที่จะอ�ศัยอันตรกิริย�ระหว่�งองค์ประกอบและกระบวนก�ร เพื่อให้มี
เสถียรภ�พดังที่เกิดกับระบบนิเวศธรรมช�ติ แต่ก�รใส่สิ่งเข้�ชนิดพลังง�นสูงก็ทำ�ให้เสี่ยงต่อก�รเกิดภ�วะ
อันไม่พึงประสงค์บ�งประก�ร เช่น ภ�วะมลพิษ สำ�หรับวัฏจักรไนโตรเจนระดับโลก (global N cycle) นั้น
ปริม�ณปุ๋ยไนโตรเจนซึ่งส่วนใหญ่ผลิตได้จ�กอุตส�หกรรมและนำ�ไปใส่ในดิน สูงกว่�ปริม�ณที่ตรึงได้โดย
ระบบนิเวศธรรมช�ติ ก�รเผ�เชื้อเพลิงฟอสซิล รวมทั้งก�รผลิตและก�รใช้ปุ๋ยไนโตรเจนได้เพิ่มคว�มเข้มข้น
ของ CO ในบรรย�ก�ศ และก�รเพิ่มไนโตรเจนในดินโดยไม่ระมัดระวัง อ�จก่อให้เกิดสภ�วะส�รอ�ห�ร
2
ม�กเกิน (eutrophication) ในนิเวศมณฑลอันเป็นผลสืบเนื่องจ�กมนุษย์ใช้ทรัพย�กรและพลังง�นอย่�ง
ไม่เหม�ะสม สถ�นก�รณ์ดังกล่�วอ�จเป็นเหตุให้สิ่งมีชีวิตบ�งชนิดสูญพันธุ์และก�รทำ�หน้�ที่ของระบบ
นิเวศเสียไป
สำ�หรับอิทธิพลของมนุษย์ที่แผ่ไปไกลทั่วระบบนิเวศ (ในมิติของทั้งเวล�และพื้นที่) อ�จเป็น
อุปสรรคขัดขว�งก�รประเมินคุณภ�พดินและสุขภ�พระบบนิเวศ เนื่องจ�กไม่มีระบบนิเวศธรรมช�ติให้
ใช้เป็นจุดเทียบหรืออ้�งอิงม�ตรฐ�น เหตุก�รณ์ในอดีตเช่นก�รเผ�ป่�ของมนุษย์ในยุคก่อนประวัติศ�สตร์
ยังมีอิทธิพลต่อรูปร่�งของระบบนิเวศจนถึงปัจจุบัน ก�รจัดก�ร (บ่อยครั้งโดยไม่ตั้งใจ) ต่อบริเวณซึ่งเรียก
ว่� “พื้นที่ธรรมช�ติ” เช่น ก�รระงับหรือควบคุมไฟป่�และก�รรุกลำ้�ของมนุษย์เข้�ไปในวนอุทย�น
เป็นก�รลดพื้นที่ของระบบนิเวศที่ไร้อิทธิพลของมนุษย์ให้เหลือน้อยลงไปอีก ข้อสังเกตเหล่�นี้ชี้ให้เห็นว่�
โดยข้อเท็จจริงแล้ว มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศ และยุทธศ�สตร์เพื่อก�รจัดก�รที่จะนำ�ไปสู่คว�ม
สำ�เร็จไม่ควรจะมองข้�มคว�มสำ�คัญในค่�นิยมของมนุษย์ (human values) และอันตรกิริย�ระหว่�ง
มนุษย์กับองค์ประกอบอื่นๆ ของระบบนิเวศ
9.5 ดรรชนีสเกลกว้�ง
ดรรชนีของคุณภ�พดินมีอยู่หล�ยดรรชนี แต่มีน้อยที่ใช้ประเมินหน้�ที่ในสเกลของระบบนิเวศ
ห�กจะให้ก�รประเมินมีคว�มสมบูรณ์ นอกจ�กจะประเมินหน้�ที่เฉพ�ะอย่�งของดินแล้ว ในทัศนมิติของ
ระบบนิเวศยังต้องประเมินหน้�ที่ทั่วไปด้วย
สำ�หรับดรรชนีที่ใช้ในก�รประเมินคุณภ�พดินและสุขภ�พระบบนิเวศ ได้ประมวลไว้ในต�ร�งที่
4.3 ซึ่งแบ่งเป็น 3 แนวท�ง ดังนี้
แนวท�งที่ 1 เป็นกลุ่มดรรชนีที่รวมอันตรกิริย�ระหว่�งชีวช�ติกับดินไว้ด้วยกันและเป็นแนวท�ง
ที่ส�ม�รถนำ�ม�ปรับใช้ได้สำ�หรับผลิตภ�พปฐมภูมิสุทธิซึ่งมีค่�สูง ในขณะที่พลังง�นอันเป็นสิ่งเข้�จ�ก
ภ�ยนอกนั้นตำ่� วัดคว�มส�ม�รถของระบบในก�รกักเก็บพลังง�นจ�กแสงอ�ทิตย์ได้ นอกเหนือจ�ก
พลังง�นแสงอ�ทิตย์แล้วพลังง�นอันเป็นสิ่งเข้�จ�กภ�ยนอกในรูปของปุ๋ย ก�รชลประท�น ก�รไถพรวน
และก�รใช้ส�รฆ่�ศัตรูพืชก็มีคว�มจำ�เป็น เพื่อทำ�ให้ส�ม�รถเก็บเกี่ยวผลผลิตอ�ห�รและเส้นใยออก
ไปจ�กระบบนิเวศเกษตรได้เรื่อยๆ รวมทั้งก�รรักษ�ระดับอินทรียวัตถุในดินและส�รชีว - ธรณี - เคมี
(biogeochemical substances) ให้เพียงพอเสมอ ก�รมีเสถียรภ�พของระดับอินทรียวัตถุในดิน แสดงว่�
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 129
