Page 130 -
P. 130
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
(ability) ของดินหรือระบบนิเวศ สำ�หรับก�รกระทำ�หรือปฏิบัติหน้�ที่เฉพ�ะบ�งอย่�ง และมนุษย์เป็น
ผู้กำ�หนดหน้�ที่ดังกล่�ว ดังนั้นหน้�ที่ซึ่งระบุไว้จึงม�จ�กลัทธิหรือค่�นิยมของมนุษย์ จะว่�ไปแล้วค่�นิยม
ที่เกี่ยวข้องกับหลักก�รดังกล่�ว อ�จมีคว�มสำ�คัญเท่�กับหรือม�กกว่�เทคนิควิทย�ที่ได้พัฒน�และใช้เป็น
ดรรชนีวัดเพื่อนำ�ไปสู่วิธีจัดก�รระบบนิเวศเสียอีก สำ�หรับหลักก�รของคุณภ�พดินและสุขภ�พระบบนิเวศ
นั้น แม้จะยังไม่ค่อยแน่นอนหรือยังคลุมเครืออยู่บ้�ง แต่ก็ยังเป็นหลักก�รที่ใช้วิทย�ศ�สตร์ม�ผสมผส�นให้
สอดคล้องต้องกันกับค่�นิยมท�งสังคม เพื่อนำ�ม�ใช้จัดก�รดินและระบบนิเวศให้ได้ผลดี
9.3 สุขภ�พวัดคว�มพอเหม�ะพอดี
สำ�หรับก�รประเมินสุขภ�พระบบนิเวศนั้น ดรรชนีชี้วัด (indices) ที่แสดงว่�ระบบนิเวศอยู่
ในภ�วะปรกติหรือสภ�พคว�มเครียด (stress) ได้ ย่อมเป็นดรรชนีที่ส�ม�รถใช้เป็นแนวท�งตรวจสอบ
จนเข้�ใจสภ�พก�รทำ�หน้�ที่ของระบบนิเวศนั้น และนำ�ไปสู่ก�รจัดก�รที่เหม�ะสม เช่นเดียวกับก�รวัด
อุณหภูมิร่�งก�ยและคว�มดันโลหิต ที่แสดงสถ�นะภ�พท�งสรีระบ�งประก�รของร่�งก�ยนั่นเอง อีก
นัยหนึ่งอ�จมองว่�ชุดของดรรชนีต่�งๆ เป็นเครื่องมือของมนุษย์ผู้ควบคุม จะนำ�ม�ใช้เพื่อห�ท�งควบคุม
ระบบนิเวศ เนื่องจ�กก�รตรวจสุขภ�พหรือสภ�พของท�งสรีระ จะมุ่งเน้นก�รตรวจสอบเฉพ�ะก�รทำ�
หน้�ที่และกระบวนก�รสำ�คัญ ซึ่งบ่งชี้ถึงคว�มอยู่รอดของสิ่งมีชีวิตเท่�นั้น หลักก�รท�งนิเวศวิทย�ซึ่ง
อ�ศัยพื้นฐ�นท�งฟิสิกส์ เคมี และชีววิทย�จึงมีคว�มสำ�คัญและต้องนำ�ม�ใช้ ในทำ�นองเดียวกันปฐพีวิทย�
ก็มีส่วนสำ�คัญในก�รประเมินสภ�พของระบบนิเวศ บอกให้ทร�บถึงก�รทำ�หน้�ที่ของระบบนิเวศ (ได้แก่
ก�รเปลี่ยนแปลงสส�รและพลังง�น) และโครงสร้�ง (เช่น ก�รสร้�งคว�มเชื่อมโยง ก�รก่อเกิดเป็นรูปร่�ง
และคว�มหล�กหล�ยท�งชีวภ�พ) แทนที่จะเพ่งเล็งเฉพ�ะก�รผลิตพืชเพียงอย่�งเดียว ในก�รประเมิน
สุขภ�พของดินในระบบย่อย และคว�มเชื่อมโยงระหว่�งดินกับสุขภ�พระบบนิเวศนั้น ก�รใช้ชุดของ
ดรรชนีชี้วัดจะให้ผลดีกว่�ก�รใช้ดรรชนีใดเพียงอย่�งเดียว นอกจ�กนั้นยังควรจัดลำ�ดับดรรชนีแบบต่�งๆ
ม�ใช้อย่�งเหม�ะสมอีกด้วย กล่�วคือดรรชนีชุดหนึ่งเหม�ะสำ�หรับก�รวัดส�เหตุของคว�มล้มเหลวในก�ร
ทำ�หน้�ที่ ในขณะที่ดรรชนีอีกชุดหนึ่งมีประโยชน์ในก�รวัดสุขภ�พโดยรวม และช่วยชี้ให้เห็นว่�ระบบนิเวศ
กำ�ลังอยู่ในภ�วะคว�มเสี่ยงที่จะล้มเหลวหรือไม่
อันที่จริงได้มีผู้เสนอนิย�มของสุขภ�พระบบนิเวศไว้หล�ยแนวท�ง หนึ่งในแนวท�งนั้นม�จ�ก
ก�รปรับปรุงโดยใช้ผลจ�กก�รทดลองด้�นก�รจัดก�รระบบนิเวศ แนวท�งนี้ผสมผส�นทั้งเรื่องหน้�ที่ของ
ระบบนิเวศกับกับค่�นิยมท�งสังคม (social values) เข้�ด้วยกัน แล้วนิย�มว่� “ระบบนิเวศสุขภ�พดี
(healthy ecosystem)” เป็นระบบที่ปลอดจ�กอันตร�ย มีเสถียรภ�พและคว�มยั่งยืน กล่�วคือระบบ
นิเวศนั้นต้องรักษ�สภ�พก�รรวมตัวขององค์ประกอบได้ดี ดำ�เนินกระบวนก�รและทำ�หน้�ที่อย่�งเอกเทศ
(autonomy) ไปได้เรื่อยๆ ทั้งส�ม�รถดำ�รงสภ�พคว�มยืดหยุ่นเมื่อกระทบคว�มคว�มเครียดได้ดีด้วย
ส่วนก�รนิย�มที่เน้นคว�มยั่งยืนของสุขภ�พทุ่งหญ้� (rangeland health) ระบุว่� “สุขภ�พทุ่งหญ้� คือ
ระดับขั้น (degree) ของคว�มมั่นคงหรือบูรณภ�พ (integrity) ของดินและกระบวนก�รเชิงนิเวศของ
ระบบนิเวศทุ่งหญ้�นั้นมีคว�มยั่งยืนเพียงใด” ร�ยง�นก�รศึกษ�จะแบ่งแยกให้เห็นระหว่�งคว�มแตกต่�ง
126 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
