Page 91 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

4.3 โซคุณคาการจัดการระบบวนเกษตร

ระบบวนเกษตรเปนรูปแบบการใชประโยชนที่ดินที่ผสมผสานระหวางไมยืนตนหรือพืชอายุยืนยาว

รวมกับพืชเกษตรหรือปศุสัตวในหนวยพื้นที่เดียวกัน โดยการผสานองคประกอบนั้นจะอยูในชวงเวลาเดียวกัน
หรือตางชวงเวลากันก็ไดแตตองมีไมยืนตนหรือพืชอายุยืนยาวเปนองคประกอบหลัก เมื่อวิเคราะหองคประกอบ

ของโซคุณคาการจัดการระบบวนเกษตรของเกษตรกรในพื้นที่โครงการจัดที่ดินทํากินใหกับชุมชนตําบลแมทา

อําเภอแมออน จังหวัดเชียงใหม พบวา ระบบการจัดการวนเกษตรประกอบดวยองคประกอบที่เกิดจาก

กระบวนการผลิตทั้งหมด 6 องคประกอบ ไดแก 1) เกษตรกรเจาของที่ดินและกลุมเกษตรอินทรีย 2) ที่ดินและ

ระบบกรรมสิทธิ์ 3) รูปแบบและการจัดเรียงองคประกอบ 4) ผลผลิตและการใชประโยชน 5) ชองทาง

การตลาด และ 6) กลไกเชิงสถาบันซึ่งเปนปจจัยเกื้อหนุนตอกระบวนการผลิต

1) เกษตรกรเจาของที่ดินและกลุมเกษตรอินทรีย

เกษตรกรถือเปนองคประกอบสําคัญในกระบวนการผลิตและใชประโยชนที่ดินในรูปแบบวนเกษตร

เนื่องจากเกษตรกรเปนผูตัดสินใจและกําหนดรูปแบบการเพาะปลูกบนที่ดินของตนเองไปจนถึงการสํารวจ

ตลาดเพื่อนําผลผลิตวนเกษตรไปจําหนาย ตั้งแตเริ่มตั้งถิ่นฐาน เกษตรกรในตําบลแมทามีวิถีชีวิตที่พึ่งพิง

ทรัพยากรปาไมมาโดยตลอด พื้นที่ปารอบๆ หมูบานเปรียบเสมือนแหลงอาหารและน้ํา ในผืนปาเคยมีทุกสิ่ง

เพียงพอสําหรับความจําเปนตอการดํารงชีพ และมีการเก็บหาของปาเพื่อจําหนายในบางชวงฤดูกาล ชุมชนมัก
มีการทํานาบริเวณที่ราบลุมใกลลําหวยซึ่งผลผลิตสวนใหญเนนเพื่อการบริโภคในครัวเรือน และมีการปลูกพืช

เชิงเดี่ยว เชน ขาวโพด ยาสูบ ถั่ว กระเทียม สําหรับการขายสรางรายไดใหกับครอบครัว ทวาปญหาการลดลง

และเสื่อมโทรมของทรัพยากรปาไมรวมถึงปญหาราคาตกต่ําและไมแนนอนของพืชผลทางการเกษตรทําให

เกษตรกรในตําบลแมทาประสบปญหาหนี้สินของครัวเรือน และบางรายมีปญหาเรื่องสุขภาพสืบเนื่องจากการ

ใชสารเคมีและยากําจัดศัตรูพืชอยางหนักสําหรับการเพาะปลูกพืชเชิงเดี่ยว จากปญหาดังกลาว ทําใหเกษตรกร
บางสวนคิดหาทางออกจากปญหาที่ตนและเพื่อนบานกําลังเผชิญ โดยในชวงประมาณป พ.ศ. 2528 มีองคกร

พัฒนาเอกชนเขาไปหนุนเสริมกระบวนการภายในชุมชนโดยการจัดตั้งกลุมองคกรชุมชนขึ้นเพื่อเปนกลไกลของ

ทองถิ่นในการแกไขปญหาความยากจนของครัวเรือน ซึ่งจากจุดเริ่มตนในชวงเวลานั้นมีการเสนอใหมีการ

ปรับเปลี่ยนรูปแบบการผลิตที่ลดการพึ่งพิงปจจัยภายนอกมาสูการผลิตทางเลือกแบบพึ่งพาตนเองเปนหลักซึ่ง

เปนจุดกําเนิดของเกษตรอินทรียในตําบลแมทา

เกษตรกรที่ทําวนเกษตรในชุมชนตําบลแมทา มีการพัฒนาและสะสมองคความรูเกี่ยวของกับ
ความสัมพันธของพืชและไมยืนตนจากการสังเกต การลองผิดลองถูกของตนเอง รวมถึงการเรียนรูจากเพื่อน

บานและจากเครือขายเกษตรกรรมยั่งยืน ชุดความรูดังกลาวของเกษตรกรมีคุณคาอยางยิ่งตอการริเริ่มและ

91