Page 94 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

3) รูปแบบและการจัดองคประกอบระบบวนเกษตร

การกําหนดรูปแบบและองคประกอบพืชในระบบวนเกษตรขึ้นอยูกับวัตถุประสงคของแตละครอบครัว

รวมถึงปจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เชน ความรูและความถนัดของเกษตรกร สภาพของพื้นที่และลักษณะดิน และ
ปจจัยการผลิตตางๆ เชน กลาไม เมล็ดพันธุ เปนตน พบวา ระบบวนเกษตรหลักของครอบครัวที่พบในพื้นที่

ศึกษาสามารถจําแนกออกไดเปน 4 ระบบหลัก ไดแก ระบบวนเกษตรแบบสวนผลไม เกษตรผสมผสาน ระบบ

วนเกษตรที่ปลูกพืชเกษตรรวมไมใชสอย และการปลูกผักอินทรีย ซึ่งแตละระบบจะมีสัดสวนขององคประกอบ

ระหวางไมยืนตนและพืชเกษตรที่แตกตางกัน อีกทั้ง การจัดเรียงองคประกอบไมยืนตนและพืชเกษตรในพื้นที่ก็

จะแตกตางกัน

การกําหนดรูปแบบและจัดเรียงองคประกอบในระบบวนเกษตรของเกษตรกรจะมีความสัมพันธกับ
ประสบการณและความรูของตัวเกษตรกรเองวาพืชแตละชนิดตองการพื้นที่แบบไหน พืชชนิดไหนชอบรม หรือ

แสงแดดจัด และพืชบางชนิดอาจตองการพื้นที่ที่มีความชื้นสูง เชน เกษตรกรจะปลูกตนผักหวานบริเวณใกลตน

นอยหนาเพื่อใหมีไมพี่เลี้ยงสําหรับกลาผักหวาน เปนตน นอกจากนี้ ยังพบวาเกษตรกรมักจะมีการใชประโยชน

พื้นที่ดวยเทคนิคการอนุรักษดินและน้ํา เชน การปลูกพืชแบบหมุนเวียนสลับกันในแตละชวงเวลา ไมมีการไถ

หรือเปดหนาดิน เปนตน และที่สําคัญมากก็คือ เกษตรกรไมมีการใชปุยเคมีและยากําจัดศัตรูใดๆ ทั้งสิ้น มีการ
บํารุงดินโดยการใชปุยหมักและมูลสัตว (ขี้ไก ขี้วัว)

การคัดเลือกพืชมาเปนองคประกอบในระบบวนเกษตรนั้นเกษตรกรยังคํานึงถึงรายไดของครัวเรือนอีก

ดวย กลาวคือ จะมีการคัดเลือกพืชที่ใหผลผลิตในชวงเวลาที่แตกตางกันทั้งในระยะสั้น (รายวัน) ระยะกลาง

(รายเดือน) และระยะยาว (รายป) ซึ่งการจัดองคประกอบดังกลาวชวยทําใหครัวเรือนเกษตรกรมีรายไดอยาง

ตอเนื่องตลอดทั้งป

4) ผลผลิตและการจัดการ

ระบบวนเกษตรใหผลผลิตที่หลากหลายทั้งเนื้อไมและพืชผลเกษตรซึ่งความหลากหลายของผลิตนี้

นอกจากจะชวยทําใหคุณภาพชีวิตดีขึ้น มีผลผลิตที่ยั่งยืน และมีรายไดมั่นคงแลว การทําวนเกษตรยังสามารถ

ชวยฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพและฟนฟูความอุดมสมบูรณของทรัพยากรดินอีกดวย สามารถจําแนก

ประเภทของผลผลิตจากระบบวนเกษตรในพื้นที่ศึกษา ออกเปน 5 ประเภทหลัก ไดแก ไมใชสอย พืชผลเกษตร

ผลไม ผักอินทรียและผักพื้นบาน และนิเวศบริการ (ความหลากหลายชีวภาพ น้ํา อากาศ)

x ไมใชสอย พบวา ในระบบวนเกษตรของเกษตรกรตําบลแมทาประกอบไปดวยไมใชสอยหลาย

ชนิดโดยชนิดไมใชสอยที่สําคัญ ไดแก ไมไผ และไมสัก โดยเกษตรกรที่ทําวนเกษตรสามารถ

94