Page 80 -
P. 80
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
(3) “ไปค้าสามปี บอทอ(ห)สามบ่อ”: (วิลัย, ล้วน, 2553)
บอทอ คือ ไม่เท่า และ (ห)สามบ่อ หมายถึง อวัยวะเพศของควายตัวเมีย เป็นการเปรียบ
เทียบว่าถ้าเลี้ยงควายเพศเมีย 3 ตัว (บ่อ: หมายถึง บ่อน้ำ เป็นคำพูดเปรียบเทียบกับควายที่คลอดลูก
ออกมาทางอวัยวะเพศ เหมือนน้ำที่ไหลออกมาในบ่อ) ซึ่งถ้าเลี้ยงถึง 3 ปี จะต้องได้ลูกแน่นอน ลูกควาย
ที่เกิดมาก็เหมือนดอกเบี้ย ส่วนแม่ควายก็คือเงินต้น ถือว่ามีทรัพย์สินประกันความมั่นคงของครอบครัว
ในขณะที่การไปค้าขายต่างถิ่น ในอดีตส่วนใหญ่จะเป็นการไปทำมากิน ไม่ค่อยได้เก็บเงินเป็นกอบเป็นกำ
คนอีสานใช้คำว่าไป “เที่ยว” (ประจักษ์, 2544) เป็นการไปเพื่อหาประสบการณ์ชีวิตต่างถิ่นมากกว่า
การตั้งใจไปประกอบอาชีพหรือตั้งหลักแหล่ง เรื่องการเลี้ยงควายนี้ มีปรากฏในโคลงโลกนิติบทที่ว่า
“กระบือหนึ่งห้ามอย่า ควรครอง
เมียมิ่งอย่ามีสอง สี่ได้
โคสามอย่าควรปอง เป็นเหตุ
เรือนอยู่สี่ห้องให้ เดือดร้อนรำคาญ”
ซึ่งความหมายที่ห้ามเลี้ยงควายเพียง 1 ตัวนั้น อาจเป็นการให้ข้อคิดว่าจะไม่คุ้มกับเวลา เพราะควายถ้า
เป็นเพศเมียจะค่อนข้างให้ลูกช้า และควายถือเป็นสัตว์สังคม ถ้าอยู่ตัวเดียวจะเปรียวดูแลยาก อีกอย่าง
ถ้าเลี้ยงเป็นคู่อย่างน้อย 2 ตัวขึ้นไป ก็สามารถช่วยสับเปลี่ยนแรงในการไถนา หรือสามารถใช้ลากเกวียน
ได้ ซึ่งจำเป็นต้องอาศัยควายเป็นคู่ (ผู้เขียน) และจากการสอบถามภูมิปัญญาชาวบ้าน ให้ความเห็นว่า
ควายที่เลี้ยง 1 ตัว ในสมัยก่อนคือควายที่เลี้ยงไว้ใช้งานซึ่งจะเป็นควายตัวผู้ จึงได้แต่แรงงาน ไม่สามารถ
ให้ลูกได้ คนโบราณจึงต้องการให้เลี้ยงควายตัวเมียไว้ด้วย ได้ทั้งลูกและได้ใช้แรงงาน (วิลัย, ล้วน, 2553)
ส่วน เรืองศักดิ์ (2553) กล่าวว่า ควายเป็นสัตว์สังคม ไม่ชอบอยู่ตามลำพัง อย่างน้อยต้องมีคู่หรือมีฝูง
ถ้าอยู่ตัวเดียวจะเปรียว ไม่ค่อยเชื่อฟังเจ้าของ เวลานำไปไร่ไปนา จะบังคับควบคุมลำบาก ผิดกับควายที่
อยู่รวมกันหลายตัว
ภูมิปัญญา 70 การคัดเลือกควายไทย ภูมิปัญญา
