Page 35 -
P. 35
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
2.1 ข้าวเป็นพืชเศรษฐกิจ
ในบรรดาธัญพืช (cereal พืชในวงศ์ Poaceae ซึ่งให้เมล็ดเป็นอาหารหลัก) ที่ส�าคัญของโลก
เช่น ข้าว ข้าวสาลีและข้าวโพด ข้าวเป็นพืชที่น่าสนใจเนื่องจากสาเหตุ 3 ประการ คือ
1) ข้าวเป็นพืชมหัศจรรย์เพราะเจริญเติบโตได้ในสภาพที่เป็นดินไร่และดินนาน�้าขัง
2) ข้าวเป็นพืชเศรษฐกิจที่ส�าคัญของโลก เนื่องจากเป็นอาหารหลักของประชากรประมาณ
สามพันล้านคน ซึ่งอาหารให้พลังงาน 30-75 % มาจากการบริโภคข้าว โดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวเอเชีย
แอฟริกาและอเมริกาใต้
3) ข้าวเป็นธัญพืชที่มีความส�าคัญเป็นล�าดับที่ 3 ของโลก รองจากข้าวสาลีและข้าวโพด ส�าหรับ
ข้าวโพดนั้น ส่วนใหญ่ปลูกเพื่อจุดประสงค์อื่นมิใช่ให้มนุษย์บริโภค พื้นที่ปลูกข้าวของโลกมีประมาณ 23 %
ของพื้นที่ปลูกธัญพืชทั้งหมด
2.2 ข้าวในมิติทางสังคมและวัฒนธรรม
ในด้านสังคมและวัฒนธรรมนั้น หากเน้นเฉพาะประเทศไทย จะเห็นได้ว่าคนไทยปลูกข้าว
มาช้านาน และกินข้าวเป็นอาหารหลักตั้งแต่เกิดจนตาย ข้าวจึงเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตไทยที่ไม่สามารถ
แยกออกจากกันได้ วัฒนธรรมและประเพณีต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมไทย ส่วนหนึ่งมีข้าวเป็นแรงบันดาลใจ
ให้เกิดวัฒนธรรมและประเพณีเหล่านั้น ชาวนาไทยมีการเรียนรู้และสะสมภูมิปัญญาในการผลิตข้าว และ
ถ่ายทอดภูมิปัญญาจากอดีตสู่ปัจจุบัน จากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง เพื่อให้เกิดความเหมาะสมกับ
สถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงตลอดระยะเวลาอันยาวนาน ความรู้เรื่องระบบนิเวศของข้าว จึงเชื่อมโยง
ประวัติศาสตร์ สังคมและวัฒนธรรมไทย
3. ความเป็นมาของการปลูกข้าว
การปลูกข้าวมีความเป็นมาที่คู่ขนานกับการเกษตร ข้าวมีแหล่งก�าเนิดในเอเชียอาคเนย์ สุวรรณภูมิ
จึงเป็นอู่อารยธรรมของข้าวแหล่งหนึ่ง และชีวิตคนไทยผูกพันกับข้าวจนมีเรื่องราวของข้าวกับวัฒนธรรมไทย
หัวข้อนี้เริ่มจากความเป็นมาของการเกษตร แล้วอธิบายแหล่งก�าเนิดของข้าวและข้าวในสุวรรณภูมิ
3.1 ความเป็นมาของการเกษตร
การเกษตร (agriculture) ในปัจจุบันหมายถึงภาคเศรษฐกิจอันประกอบด้วยการปลูกพืช
เลี้ยงสัตว์ ป่าไม้และประมง แต่การเกษตรยุคบรรพกาล เป็นกิจกรรมที่มนุษย์เริ่มจากความพยายาม
ท�าให้พืชและสัตว์ป่ามาอยู่ใกล้ที่พ�านัก (domestication) โดยการน�าพืชมาปลูกในพื้นที่ซึ่งเตรียมไว้ และ
น�าสัตว์ที่ต้องการมาท�าให้เชื่องแล้วเลี้ยง เพื่อช่วยให้การด�ารงชีวิตสะดวกสบายขึ้น
เมื่อประมาณ 12,000 ปีมาแล้วมนุษย์ในโลกมีประมาณ 5 ล้านคน กระจายอยู่ในแถบต่างๆ
ยังชีพด้วยการล่าสัตว์และเก็บส่วนของพืชบางชนิดมากิน เป็นกิจกรรมไล่ล่าและรวบรวมอาหาร (hunting
and food gathering) ทั้งจากสัตว์และพืช ผู้คนอยู่รวมกันเป็นกลุ่มๆ ละไม่เกิน 250 คน และเร่ร่อนไปหา
ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว ประวติการปลูกข้าว และข้าวกับสภาพแวดล้อม ั 31
