Page 272 -
P. 272
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
1) ฟอสเฟตที่ดูดซับ (adsorbed P) ที่สามารถคลายการดูดซับ (desorption) ง่าย แล้ว
ปลดปล่อยฟอสเฟตไอออนออกมาชดเชยส่วนที่รากพืชดูดไปใช้ได้ทันท่วงที และ
2) ฟอสเฟตอินทรีย์บางส่วนที่สลายตัวและปลดปล่อยฟอสเฟตที่เป็นประโยชน์ได้ง่าย
อัตราส่วนระหว่าง “ปัจจัยด้านปริมาณ (quantity factor)” กับ “ปัจจัยระดับความเข้ม
(intensity factor)” เป็นตัวก�าหนดค่าความจุบัฟเฟอร์ (buffer capacity, BC) ของฟอสฟอรัสในดิน
หรือความสามารถของดิน ในการรักษาระดับความเข้มข้นของฟอสเฟตไอออนในสารละลายดิน หากค่า
ความจุบัฟเฟอร์ของฟอสฟอรัสในดินสูงขึ้น ความสามารถในการชดเชยฟอสเฟตไอออนในสารละลายดิน
ก็สูงขึ้นด้วย
ส�าหรับฟอสฟอรัสที่เปลี่ยนรูปง่ายท�าหน้าที่เป็น “ส่วนปริมาณ (quantity)” ซึ่งก�าหนดความ
จุบัฟเฟอร์ (buffer capacity, BC) ของฟอสฟอรัสในดินโดยตรง แต่เมื่อส่วนนี้ร่อยหรอลง ปรากฏว่า
สารประกอบฟอสเฟตมีเสถียรภาพหรือเปลี่ยนแปลงยาก ได้แก่ แร่ปฐมภูมิ แร่ทุติยภูมิ และฟอสเฟต
อินทรีย์บางส่วน เข้ามาท�าหน้าที่เสริมทดแทนฟอสฟอรัสที่เปลี่ยนรูปง่าย แต่อัตราการปลดปล่อยฟอสเฟต
ไอออนสู่สารละลายดินช้ากว่า
เนื่องจาก “ส่วนปริมาณ (quantity)” ของฟอสฟอรัสในดินประกอบด้วยฟอสฟอรัสที่เปลี่ยนรูป
ง่ายและฟอสฟอรัสที่เปลี่ยนรูปยากบางส่วน ดังนั้นความเข้าใจเรื่องการเปลี่ยนแปลงขององค์ประกอบดิน
ที่เกี่ยวข้องกับสองส่วนนี้ จึงเป็นพื้นฐานส�าคัญที่ช่วยให้การจัดการฟอสฟอรัสในดินเป็นไปอย่างถูกต้อง
และพืชได้รับฟอสฟอรัสรูปที่เป็นประโยชน์อย่างเพียงพอตลอดช่วงการเจริญเติบโต
3
ภาพรวมบทบาทของฟอสฟอรัสในพืช
ฟอสเฟตไอออนที่เซลล์พืชดูดได้ ส่วนใหญ่ถูกน�าไปสังเคราะห์สารอินทรีย์ต่างๆ ส่วนน้อยจะ
สะสมไว้ในแวคิวโอล (vacuole ท�าหน้าที่เก็บสารต่างๆ ในเซลล์) เพื่อส�ารองไว้ใช้ยามขาดแคลน การ
ท�าหน้าที่ของฟอสฟอรัสในพืชมีเอกลักษณ์ส�าคัญ คือ พืชดูดฟอสฟอรัสในรูปฟอสเฟตไอออน เมื่อเข้าไป
ในเซลล์แล้วก็คงอยู่ในรูปของฟอสเฟตต่อไป แม้จะเป็นองค์ประกอบในโครงสร้างของสารอินทรีย์ใดๆ ก็ยัง
อยู่ในรูปของฟอสเฟตเสมอ เมื่อสารนั้นสลายก็หลุดออกมาในรูปฟอสเฟตเหมือนเดิม ส�าหรับสารอินทรีย์
ที่มีฟอสฟอรัสเป็นองค์ประกอบแบ่งได้เป็น 3 ส่วน คือ สารที่เป็นโครงสร้างของเซลล์ สารที่ใช้ประกอบ
กับเอนไซม์ในการเร่งปฏิกิริยา และสารพลังงานสูง (ยงยุทธ, 2558) ซึ่งสรุปได้ดังนี้
1) สารที่เป็นโครงสร้างของเซลล์ ได้แก่ (1) กรดนิวคลีอิก (nucleic acids) ในนิวเคลียส และ
ออร์แกเนลล์ (organelle) บางชนิด และ (2) ฟอสโฟลิปิด (phospholipids) ซึ่งอยู่ในโครงสร้างของ
268 ฟอสฟอรัสของข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว
