Page 25 -
P. 25
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
2.1 องค์ประกอบหรือโครงสร้�งของระบบนิเวศดิน
องค์ประกอบหรือโครงสร้�งของระบบนิเวศดิน มี 2 ส่วน คือ 1) องค์ประกอบอชีวนะ ได้แก่
อนุภ�คดินที่ม�จ�กก�รสล�ยตัวและผุพังของหินและแร่ (ทร�ย ทร�ยแป้ง และดินเหนียว) นำ้� อ�ก�ศ
และอินทรียวัตถุ และ 2) องค์ประกอบชีวนะ ได้แก่ พืช สัตว์ และจุลินทรีย์ (ภ�พที่ 1.4)
2.2 กระบวนก�ร (processes) และอันตรกิริย� (interactions)
กระบวนก�รและอันตรกิริย�ระหว่�งองค์ประกอบของระบบนิเวศดินมีดังนี้
1) กระบวนก�รของร�กพืช เมื่อร�กได้รับนำ้�ต�ลจ�กส่วนเหนือดินและเจริญเติบโตโดยปล�ย
ร�กยืดตัวแทงเข้�ไปในช่องว่�งระหว่�งอนุภ�ค และเบียดอัดอนุภ�คดินออกไปด้�นข้�ง ร�กพืชที่แทรก
เข้�ไปในซอกหินแล้วขย�ยขน�ด อ�จมีแรงม�กพอที่จะทำ�ให้หินแยกออกจ�กกัน ร�กที่กระจ�ยไปในดิน
ตั้งแต่ระดับผิวดินจนถึงชั้นดินลึกๆ ดูดนำ้�และธ�ตุอ�ห�รต่�งๆ ก�รห�ยใจของร�กใช้ออกซิเจนและปลด
ปล่อยค�ร์บอนไดออกไซด์ออกม� ดังนั้นกิจกรรมของร�กจึงมีผลกระทบต่อองค์ประกอบของก๊�ซในดิน
นอกจ�กนี้ก�รขับของเหลวหรือเอ็กซูเดต (exudate) จ�กร�ก ยังมีผลกระทบต่อกิจกรรมของจุลินทรีย์
ที่อ�ศัยในดินรอบๆ ผิวร�กหรือไรโซสเฟียร์ (rhizosphere) อย่�งม�ก คว�มหม�ยของไรโซสเฟียร์และ
เอ็กซูเดตจ�กร�ก กับผลของเอ็กซูเดตต่อกิจกรรมของจุลินทรีย์ดินในไรโซสเฟียร์มีร�ยละเอียดในข้อ 3
2) กระบวนก�รของสัตว์ในดิน เนื่องจ�กสัตว์ในดินมีหล�ยชนิดและหล�ยขน�ด ซึ่งกิจกรรม
และกระบวนก�รของสัตว์เหล่�นั้นต่�งก็มีบทบ�ทสำ�คัญในระบบนิเวศดินทั้งสิ้น เช่น มดและปลวกกัดกิน
วัสดุอินทรีย์ให้มีขน�ดเล็กลง ก�รเพิ่มพื้นที่ผิวจำ�เพ�ะ [พื้นที่ผิว (ต�ร�งเมตร) / มวล (กรัม)] ของวัสดุ
อินทรีย์จ�กก�รกัดกินของสัตว์ต่�งๆ ช่วยให้จุลินทรีย์ย่อยสล�ยได้ง่�ยขึ้น ไส้เดือนดินกินส�รอินทรีย์พร้อม
ทั้งกลืนอนุภ�คดินเข้�ไปด้วย สิ่งขับถ่�ยของไส้เดือนดินเป็นประโยชน์ต่อก�รเจริญเติบโตของพืช ก�รไช
ชอนของไส้เดือนดินและสัตว์ต่�งๆ ทำ�ให้มีช่องขน�ดใหญ่ จึงส่งเสริมก�รระบ�ยนำ้�และถ่�ยเทอ�ก�ศ
3) กระบวนก�รของจุลินทรีย์ดิน ที่สำ�คัญคือก�รย่อยสล�ยส�รอินทรีย์ต่�งๆ รวมทั้งทำ�หน้�ที่
ขับเคลื่อนวงจรธ�ตุอ�ห�รหล�ยประก�ร เช่น (1) ก�รตรึงไนโตรเจน (2) ก�รแปรสภ�พส�รประกอบ
กำ�มะถัน และ (3) ก�รแปรสภ�พส�รประกอบฟอสฟอรัส และธ�ตุอื่นๆ
4) คว�มสัมพันธ์ระหว่�งพืชกับองค์ประกอบอื่นๆ ในระบบนิเวศดิน คว�มสัมพันธ์ระหว่�งกัน
ได้แก่ (1) พืชเป็นอ�ห�รของสิ่งมีชีวิตกินพืช (2) ร�กพืชจะใช้ธ�ตุอ�ห�รและนำ้�จ�กดิน แล้วขับส�รอินทรีย์
ซึ่งเรียกว่�ของเหลวขับจ�กร�กพืชหรือเอ็กซูเดตของร�กออกม�เป็นอ�ห�รของจุลินทรีย์ และ (3) ระบบ
ร�กยังทำ�หน้�ที่เป็นตัวให้อ�ศัยของร� แบคทีเรีย ไส้เดือนฝอย และแมลง แบคทีเรียบ�งพวกอยู่ร่วมกับ
ร�กพืชและช่วยส่งเสริมก�รเจริญเติบของพืช (plant growth promoting rhizobacteria, PGPR) ด้วย
สำ�หรับสัตว์ (เช่น ไส้เดือนดิน) จุลินทรีย์ดิน (เช่น เชื้อร� แบคทีเรีย และแอกทิโนไมซิส) ในฐ�นะ
ผู้ย่อยสล�ยนั้น ทำ�ให้เกิดอันตรกิริย�ที่เรียกว่�อันตรกิริย�ลำ�ดับแรก (first-order interaction) ส่วน
ในอันตรกิริย�ลำ�ดับที่สอง (second-order interaction) เกิดเมื่อสิ่งมีชีวิตอีกพวกหนึ่งม�กินสิ่งมีชีวิต
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 21
