Page 17 -
P. 17
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
ระบบนิเวศแบ่งต�มบทบ�ทที่มนุษย์เข้�ไปเกี่ยวข้องได้เป็น 2 แบบ คือ 1) ระบบนิเวศธรรมช�ติ
(natural ecosystem) หม�ยถึงระบบที่เป็นไปต�มธรรมช�ติ ไม่มีกิจกรรมของมนุษย์เข้�ไปเกี่ยวข้อง
และ 2) ระบบที่มนุษย์สร้�งขึ้น (manmade ecosystem) หม�ยถึงระบบนิเวศที่มนุษย์จัดก�ร ซึ่งมัก
จะเป็นก�รดัดแปลงจ�กระบบธรรมช�ติ ให้เป็นไปต�มวัตถุประสงค์หรือเป้�หม�ยที่มนุษย์ต้องก�ร เช่น
ระบบนิเวศเกษตร ดังร�ยละเอียดในบทที่ 2
3. โครงสร้�งหรือองค์ประกอบของระบบนิเวศ
โครงสร้�งระบบนิเวศ ประกอบไปด้วยส่วนสำ�คัญ 2 ส่วน คือ ส่วนที่มีชีวิตและส่วนที่ไม่มีชีวิต
ซึ่งในก�รศึกษ�โครงสร้�งระบบนิเวศ จะมีก�รวิเคร�ะห์แต่ละส่วนในด้�นชนิด ปริม�ณ สัดส่วน และก�ร
กระจ�ย (Begon et al., 2005; Haider and Guggenberger, 2005)
3.1 ส่วนประกอบที่ไม่มีชีวิต (abiotic component)
ส่วนประกอบที่ไม่มีชีวิตของระบบนิเวศซึ่งมีอิทธิพลต่อก�รดำ�รงชีวิตของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ
มี 3 อย่�ง คือ 1) ส�รอนินทรีย์ ได้แก่ ดิน หิน แร่ ธ�ตุ ค�ร์บอนไดออกไซด์ ออกซิเจน และนำ้� 2) ส�ร
อินทรีย์ ได้แก่ ค�ร์โบไฮเดรต โปรตีน ไขมัน และอินทรียวัตถุในดิน ฯลฯ และ 3) ภูมิอ�ก�ศ หม�ยถึง
อ�ก�ศประจำ�ถิ่น ได้แก่ อุณหภูมิ แสง คว�มชื้นของอ�ก�ศ คว�มกดอ�ก�ศ ลมและฝน
สำ�หรับดินนั้นมีทั้งส่วนประกอบที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต สมบัติท�งฟิสิกส์ เคมีและชีวภ�พของดิน
มีผลกระทบต่อก�รเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิตในดินโดยตรง ดังจะได้กล่�วในร�ยละเอียดต่อไป
คำ�ที่ใช้เรียกองค์ประกอบที่ไม่มีชีวิตของระบบนิเวศนั้น ร�ชบัณฑิตยสถ�นได้บัญญัติศัพท์ไว้ดังนี้
ส�ร=substance, สส�ร=matter, วัสดุ=material, วัตถุ=object, เทหวัตุ=body
3.2 ส่วนประกอบที่มีชีวิต (biotic component)
ส่วนประกอบที่มีชีวิตของระบบนิเวศ คือ พืช สัตว์ มนุษย์และจุลินทรีย์ ซึ่งแบ่งลำ�ดับขั้นก�ร
บริโภค (trophic levels) ได้เป็น 3 ระดับ คือ ผู้ผลิต ผู้บริโภค และผู้ย่อยสล�ย ดังนี้
1) ผู้ผลิต (producer) คือ สิ่งมีชีวิตที่ส�ม�รถสร้�งอ�ห�รได้เองต�มธรรมช�ติ โดยนำ�พลังง�น
จ�กแสงอ�ทิตย์ม�สังเคร�ะห์อ�ห�รด้วยกระบวนก�รสังเคร�ะห์แสง ซึ่งมีก�รใช้ธ�ตุอ�ห�รและสส�ร
ที่มีอยู่ต�มธรรมช�ติ คือ ค�ร์บอนไดออกไซด์และนำ้� ผู้ผลิตซึ่งมีบทบ�ทสำ�คัญในก�รผลิตอ�ห�รของ
ระบบนิเวศได้แก่ พืชสีเขียว แพลงค์ตอนพืช และไซย�โนแบคทีเรีย ก�รผลิตของผู้ผลิตประเภทพืชบกนั้น
มี 2 ลักษณะ คือ (1) เป็นไปต�มธรรมช�ติ และ (2) เป็นระบบที่มนุษย์จัดก�ร คือ ก�รผลิตพืช (crop
production) ซึ่งเป็นกระบวนก�รสร้�งผลผลิตเชิงเศรษฐกิจ (economic yield) จ�กพืช โดยมีก�รจัดก�ร
ดิน นำ้� ระบบก�รปลูกและก�รควบคุมศัตรูพืช
2) ผู้บริโภค (consumer) คือ สิ่งมีชีวิตที่สร้�งอ�ห�รเองไม่ได้ จึงดำ�รงชีวิตด้วยก�รกินอ�ห�ร
ที่ผู้ผลิตสร้�งขึ้น หรือกินผู้บริโภคด้วยกัน ได้แก่สัตว์ที่กินสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เป็นอ�ห�ร (ภ�พที่ 1.1) แบ่ง
สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 13
