Page 102 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

การเรงปฏิกิริยาแบบเอกพันธุ 93

3. การเรงปฏิกิริยาดวยตัวเอง (autocatalysis) เปนการเรงปฏิกิริยาดวยผลิตภัณฑตัวใดตัว
หนึ่งของปฏิกิริยา ที่จะกลาวตอไปในหัวขอ 5.5

4. การเรงปฏิกิริยาภายในโมเลกุล (intramolecular catalysis) เปนการเรงปฏิกิริยาดวยหมู

ฟงกชัน (functional group) หนึ่งในสารตั้งตนตัวใดตัวหนึ่งของปฏิกิริยา (จะไมกลาวในรายละเอียด)

คุณสมบัติทั่วไปของตัวเรงปฏิกิริยามีดังตอไปนี้

1. ตัวเรงจะไมเปลี่ยนทั้งปริมาณและองคประกอบทางเคมีเมื่อปฏิกิริยาสิ้นสุด แมวาตัวเรง
อาจถูกดัดแปลงโครงสรางทางกายภาพ เชน ขนาดของอนุภาคหรือพื้นที่ผิว

2. ปริมาณเพียงเล็กนอยของตัวเรงจะมีผลตอการเปลี่ยนแปลงอัตราการเกิดปฏิกิริยา

3. ตัวเรงไมสามารถเริ่มปฏิกิริยาได แตตัวเรงทําใหอัตราการเกิดปฏิกิริยาเร็วขึ้นโดยการ
เปลี่ยนแปลงกลไกของปฏิกิริยาที่ตางจากกลไกของปฏิกิริยาที่ไมมีตัวเรง เพื่อลดพลังงานกระตุนดัง

รูปที่ 5.1 และการที่พลังงานกระตุนของปฏิกิริยาลดลง สงผลใหจํานวนโมเลกุลสัมพัทธที่มีพลังงาน

สูงกวาพลังงานกระตุนเพิ่มขึ้นดังรูปที่ 5.2

4. ตัวเรงจะไมเปลี่ยนแปลงคุณสมบัติทางอุณหพลวัต (thermodynamic properties) ของ
ปฏิกิริยา เชน ความแตกตางของเอนทัลป (enthalpy change, ΔH), ความแตกตางของเอนโทรป

(entropy change, ΔS), ความแตกตางของอุณหภูมิ (temperature change, ΔT) ของปฏิกิริยา รวมทั้ง

คาคงที่สมดุล (equilibrium constant, K) ของปฏิกิริยายอนกลับได (reversible reaction) โดยที่ตัวเรง

ปฏิกิริยาจะทําใหอัตราการเกิดปฏิกิริยาไปขางหนาและยอนกลับเพิ่มขึ้น ซึ่งเปนการเรงใหปฏิกิริยา
เขาสูสมดุลเร็วขึ้นนั่นเอง

5. ตัวเรงทุกชนิดทําหนาที่เรงเฉพาะบางปฏิกิริยา เชน อลูมินา (Alumina, Al O ) เปน
2 3
ตัวเรงของปฏิกิริยาการขจัดน้ํา (dehydration) ของเอทธานอล (ethanol, C H OH) แตทองแดง
2 5
(copper, Cu) เปนตัวเรงของปฏิกิริยาการขจัดไฮโดรเจน (dehydrogenation) ของเอทธานอล ดัง
สมการ (5.1) และ (5.2) ตามลําดับ

ที่อุณหภูมิ 570 K, C H OH ⎯ Al ⎯ O ⎯ C H + H O (5.1)
3
2
⎯→
2 4
⎯
2 5
2
Cu
ที่อุณหภูมิ 470 - 570 K, C H OH ⎯ →⎯ CH CHO + H 2 (5.2)
3
2 5
อยางไรก็ตามสารที่ทําหนาที่คลายตัวเรง แตจะถูกใชไปในปฏิกิริยา จะเรียกวา ตัวเรงเทียม
(pseudocatalyst) หรือ ตัวกอกัมมันต (activator)