Page 175 -
P. 175
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร
ฉันท์และกาพย์ปรากฏอยู่ในมหาชาติคำาหลวง ซึ่งเชื่อกันตามพงศาวดารฉบับ
หลวงประเสริฐฯ ว่า สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๐๒๕
แต่ก็ไม่มีทางทราบแน่ชัดว่ากัณฑ์ใดตกค้างมาถึงปัจจุบัน และมีผู้แก้ไขเพิ่มเติมไปแล้วมากน้อย
เพียงใด ผู้เขียนบทความนี้คิดว่าโคลงซึ่งบังคับสัมผัสตามวรรณยุกต์ และมีปรากฏอยู่ในเผ่าไทย
ที่อยู่ในเมืองจีนด้วย น่าจะมีมาก่อนกาพย์และฉันท์ซึ่งเราลอกแบบมาจากอินเดีย
เชื่อกันว่าโคลงคงจะมีกำาเนิดมาจากทางเหนือ เพราะมีลิลิตพระลอและโคลงนิราศ
หริภุญชัยซึ่งมีต้นกำาเนิดมาจากทางเหนือ และมีกลบทโคลงลาวยกมาเป็นตัวอย่างในหนังสือ
จินดามณี ซึ่งเป็นตำาราเรียนหนังสือไทยแต่งขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๒๒๓ เข้าใจว่าจะเป็นตำาราเรียน
หนังสือไทยเล่มแรก ซึ่งแต่งขึ้นเพื่อไม่ให้เสียเปรียบฝรั่งเศสที่เข้ามาสอนศาสนาและ
สอนหนังสือในครั้งนั้นด้วย (ดูคำาอธิบายเรื่องจินดามณีโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาดำารงราชานุภาพ)
ควรทำาความเข้าใจกันเสียก่อนว่า สมัยก่อนเราเรียกเผ่าไทยในภาคเหนือและตะวันออก-
เฉียงเหนือเป็นลาวไปด้วยความเข้าใจผิด ฉะนั้น กลบทโคลงลาวในที่นี้อาจจะมีผู้สันนิษฐานว่า
มาจากภาคใดภาคหนึ่งในสองภาคข้างต้นก็ได้ แต่เท่าที่ได้พบเห็นมามีตำาราโคลงกลบทอยู่ใน
ภาคเหนือซึ่งมีชื่อตรงกับที่ปรากฏในจินดามณีอยู่หลายบท ส่วนโคลงทางภาคตะวันออก-
เฉียงเหนือนั้นนิยมแบ่งวรรคเป็น ๓ บวก ๔ พยางค์ แทนที่จะเป็น ๕ บวก ๒ แบบโคลงทาง
ภาคเหนือและภาคกลาง นอกจากนี้ โคลงภาคตะวันออกเฉียงเหนือยังนิยมมีคำาเสริมข้างหน้า
และคำาสร้อยข้างหลัง สัมผัสจะมีหรือไม่มีก็ได้ ดังตัวอย่างโคลงเรื่องธรรมดาสอนโลก ซึ่งได้
เขียนคำาเสริมและคำาสร้อยเป็นตัวเอนไว้ให้เห็นชัดเจน ดังต่อไปนี้
อันหนึ่ง ฮู้ฮีตเถ้า สอนสั่งตามคลอง
การเฮือนนาง แต่งแปลงบ่มีคร้าน
ญิงนี้ ควรเอาแท้ เป็นนางใภ้ฮ่วม เฮือนแล้ว
เขานี้ บุญมากล้น ญิงแก้วแก่นคน เจ้าเฮย
ฮู้ฮีต–รู้จารีต ฮ่วมเฮือน–ร่วมเรือน ญิง–หญิง ใภ้–สะใภ้ แก่น–เก่งกล้า (ดูคำาอธิบาย
เรื่องโคลงสารในหนังสือเรื่องพระเชตุพน นายพิทูร มลิวัลย์ ตรวจชำาระ มีขายที่หอพระสมุด)
ด้วยเหตุผลดังกล่าวมานี้ จึงน่าจะสรุปได้ว่า กลบทโคลงลาว ที่อ้างถึงในจินดามณี
เป็นโคลงมาจากภาคเหนือ
กลบทส่วนใหญ่แต่งขึ้นด้วยความอุตสาหะอย่างยิ่ง และมักจะซ่อนเงื่อนไว้ เป็นเหตุให้
ผู้ที่พยายามจะแก้กลบทหลายคนแก้ไม่ออก ดังปรากฏตำาราที่แก้กลบทไว้ผิดๆ หลายเล่ม
คำาตอบที่ถูกต้องมักจะต้องอาศัยลวดลายหรือระบบที่สมมาตรกัน เช่น ถ้าอ่านเวียนขวาเป็น
173
