Page 98 -

โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

87

ส ารวจประชากรในช่วงเวลาเช้าประกอบข้อมูลด้วย ตลอดจนข้อมูลที่ได้จากการติดตามกระทิงที่ออกไปหากินนอกพื้นที่
เขตห้ามล่าสัตว์ป่าโดยรอบพื้นที่ตลอดระยะเวลา 3 ปี ระหว่าง พ.ศ. 2556 ถึง พ.ศ. 2558 บันทึกจ านวนตัว โครงสร้าง
ชั้นอายุเป็น 4 ชั้นได้แก่ ตัวเต็มวัย (adult) ก่อนเต็มวัย (sub adult) วัยรุ่น (juvenile) และลูก (calf) และตัวเต็มวัยที่
สามารถจ าแนกเพศตาม Bhumpakphan (1997) และ Parida et al. (2015) ตลอดจนลักษณะที่แตกต่างกันของ
กระทิงเพื่อจ าแนกเพศและชั้นอายุตามเกณฑ์ของ Schaller (1967) และ Krishnan (1972)

ค านวณสัดส่วนเพศ โครงสร้างชั้นอายุ และอัตราการทดแทนในประชากรจากสูตร ลูก/ตัวเต็มวัย ตาม
Bhumpakphan (2000)
6. การศึกษาการใช้ประโยชน์พื้นที่อาศัย โดยใช้ข้อมูลการพบเห็น จ านวนต าแหน่งกระทิงที่พบทั้งในและนอก
พื้นที่จากข้อมูลที่ได้จากการเก็บอย่างสม่ าเสมอ ตลอดระยะเวลา 3 ปี น าต าแหน่งที่พบมาค านวณขนาดพื้นที่ที่กระทิง
ใช้ประโยชน์ทั้งหมดด้วยวิธีลากเส้นเชื่อมต าแหน่งรอบนอก (Minimum convex polygon method) โดยใช้โปรแกรม
BIOTA ช่วยค านวณ ค านวณประชากรทั้งหมด จากผลคูณความหนาแน่น และพื้นที่อาศัยที่ค านวณได้ (Mary et al.,
2015)

ผลและวิจารณ์

ความหนาแน่นกองมูล
ความหนาแน่นกองมูลกระทิงบริเวณจุดสกัดเขาสูง จากการเก็บข้อมูลบนเส้นทางศึกษา จ านวน 8 เส้น เส้นทาง
ละ 400–500 เมตร เดือนละครั้ง ระหว่างเดือนมกราคม ถึงเดือนตุลาคม พ.ศ. 2559 จ านวน 10 เดือน รวมระยะทาง

ที่เดินศึกษาสะสมทั้งหมด 38 กิโลเมตร พบกองมูลกระทิงรวมทั้งสิ้น 1,679 กอง คิดเป็นความหนาแน่นของกองมูล
กระทิงเมื่อวิเคราะห์ข้อมูลรวม 3,057 กอง/ตร.กม. ค่า % Coefficient of variation ซึ่งบ่งบอกถึงความเที่ยงตรงใน
การเก็บข้อมูลมีค่า 11% ได้ผลเป็นที่ยอมรับหากมีค่าน้อยกว่า 20% (Dawson & Dekker, 1992) ขณะที่ผลการศึกษา
จ านวนกระทิงจากการพบเห็นตัวโดยตรงมีค่า (%CV) 20.81 % (Pharejeam, 2016) ซึ่งมากกว่าการศึกษานี้ซึ่ง
หมายถึงค่าความคลาดเคลื่อนมาตรฐานที่มากกว่า ระยะทางที่มีประสิทธิภาพในการมองเห็นกองมูลบนเส้นทาง
(Effective stripe width: ESW) มีค่า 7.61 เมตร เมื่อเปรียบเทียบกับ Pharejeam (2016) ที่พบว่าระยะทางที่มี
ประสิทธิภาพในการมองเห็นตัวกระทิงมีค่า 39.40 เมตร นับว่าวิธีการการศึกษานี้มีค่าความผิดพลาดน้อยกว่าเมื่อ
พิจารณาโอกาสของความผิดพลาดจากระยะทางที่เพิ่มมากขึ้นที่เกิดจากการมองเห็นตัวหรือมูลสัตว์ป่าในระยะทางที่
ใกล้กว่า ผลที่ได้จากการศึกษาด้วยวิธีการนี้จึงมีความเหมาะสมมากกว่าการส่องไฟนับกระทิงในเวลากลางคืน เมื่อ
พิจารณาผลการศึกษาในแต่ละเดือนพบว่าความหนาแน่นกองมูลกระทิงมีความผันแปรไปในแต่ละเดือนในพื้นที่ศึกษา

ซึ่งชี้ให้เห็นถึงการเดินทางเคลื่อนย้ายของกระทิงจากพื้นที่ศึกษาไปมาระหว่างพื้นที่ข้างเคียงหรือออกไปยังพื้นที่ด้าน
นอก โดยมีค่าสูงสุดในเดือนสิงหาคม 5,030 กอง/ตร.กม. ต่ าสุดเดือนมิถุนายน 1,568 กอง/ตร.กม. ดังรายละเอียดตาม
ตารางที่ 1

ความหนาแน่นประชากร
จากการค านวณความหนาแน่นของกองมูล สามารถน ามาหาความหนาแน่นของประชากรโดยใช้อัตราการย่อย
สลายกองมูล 0.0150 อัตราการถ่ายมูลของกระทิง 12.50 กอง/ตัว/วัน (Bhumpakphan, 2000) ได้ค่าความหนาแน่น

ของกระทิงในพื้นที่บริเวณเขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาแผงม้า เท่ากับ 2.44 ตัว/ตร.กม. นับเป็นความหนาแน่นประชากรของ
กระทิงในเชิงนิเวศวิทยาครั้งแรกของพื้นที่ ผลการศึกษาที่ได้นับว่ามีค่ามากเมื่อเปรียบเทียบกับที่ศึกษาโดย
Narasimmarajan et al. (2014) ที่ศึกษาประชากรกระทิงและเหยื่อของเสือโคร่งในเขตสงวนเสือโคร่ง Melghat ซึ่ง
ตั้งอยู่ในภาคกลางของประเทศอินเดีย ที่มีค่า 5.8±1.7 ตัว/ตร.กม. ขณะที่ความหนาแน่นประชากรที่ได้ครั้งนี้ใกล้เคียง
กับผลการศึกษาของ Sukmasuang et al. (1996) ที่ด าเนินการในบริเวณคลองควน ปลายล าห้วยคลองแสง และหุบ

วารสารสัตว์ป่าเมืองไทย ปีที่ 24 พ.ศ. 2560 Journal of Wildlife in Thailand Vol. 24, 2017