Page 102 -

โครงการรวบรวมและจัดทําเอกสารวารสารอิเล็กทรอนิกส์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

91

การออกมานอกพื้นที่
พิจารณาจ านวนครั้ง และจ านวนตัวของกระทิงที่ออกมาหากินนอกพื้นที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาแผงม้าในรอบ 3
ปี ที่เข้าไปในพื้นที่เกษตรกรรมโดยรอบพบว่าปรากฏทุกเดือนตลอดปี ระหว่าง 16–39 ครั้ง รวมจ านวน 313 ครั้ง ใน
รอบ 3 ปี ช่วงเดือนมีจ านวนกระทิงออกนอกพื้นที่มากที่สุดในคือช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายน เมื่อพิจารณา
จากภาพที่ 5 พบว่าจ านวนครั้งที่ออกมาในแต่ละเดือนในรอบสามปีไม่แตกต่างกันมากนัก แต่ขณะที่จ านวนตัวที่กระทิง

ออกในแต่ละเดือนมีความแตกต่างกันมาก โดยมีค่าระหว่าง 128–2,124 ตัว ซึ่งเดือนที่พบจ านวนกระทิงออกมานอก
พื้นที่ปรากฏระหว่างเดือนมกราคม ถึงเดือนกรกฎาคม ซึ่งเป็นช่วงฤดูแล้งมากกว่าฤดูฝน สาเหตุการออกมานอกพื้นที่
เกิดทั้งจากพืชไร่ที่ที่มีอยู่รอบพื้นที่ให้ผลผลิตดึงดูดให้กระทิงออกไปนอกพื้นที่ ตลอดจนแหล่งน้ าที่อยู่ในพื้นที่
เกษตรกรรม ประกอบกับราษฎรไม่ท าร้ายกระทิงจึงท าให้กระทิงกระจายออกไปจากแนวเขตเป็นระยะทางไกลมากกว่า
10 กิโลเมตร (ดูภาพที่ 2) เมื่อลากเส้นเชื่อมขอบเขตรอบนอกของต าแหน่งที่พบกระทิงจ านวน 62 ต าแหน่งในรอบ 3 ปี
พบว่าครอบคลุมพื้นที่ 111.15 ตร.กม. ซึ่งหมายความว่าการจัดการพื้นที่และการแก้ไขปัญหาปัจจุบันไม่สามารถ
ด าเนินการให้ส าเร็จได้หากพิจารณาขนาดพื้นที่ที่กระทิงกระจายออกไป หรือแม้มีการปรับปรุงถิ่นอาศัยส าหรับเพิ่ม
ศักยภาพการรองรับประชากรกระทิงก็ไม่เพียงพอ เนื่องจากขนาดพื้นที่ของเขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาแผงม้าทั้งหมดมีเพียง
ประมาณ 8 ตร.กม. แนวทางการแก้ปัญหาเมื่อพิจารณาจากขนาดพื้นที่ที่กระทิงกระจายออกไปจึงได้แก่ การประกาศ

ผนวกพื้นที่หย่อมป่าที่เหลือ เป็นเขตห้ามล่าสัตว์ป่า การสร้างเส้นทางเชื่อมระหว่างพื้นที่หย่อมป่าดังกล่าว รวมถึงการ
จัดการพื้นที่ที่ไม่เหมาะสมพื้นที่ลาดชันให้กลับเป็นพื้นที่ธรรมชาติ นอกจากนี้ควรมีการขยายพื้นที่ทุ่งหญ้าภายใน
โดยเฉพาะบริเวณหุบห้วยด้านที่อยู่ติดกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เพื่อรองรับประชากรกระทิงที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง
จากข้อมูลในรอบ 3 ปี ระหว่าง พ.ศ. 2556 ถึง พ.ศ. 2558 พบกระทิงเดินหากินออกจากแนวเขตห้ามล่าสัตว์ป่า
เขาแผงม้า 313 ครั้ง รวมจ านวนกระทิงที่นับแบบสะสม 9,036 ตัว เข้าไปในพื้นที่เกษตรกรรมที่ปลูกมันส าปะหลัง
ข้าวโพดและฟักทองของราษฎรรวม 5 หมู่บ้าน หมู่บ้านที่ได้รับผลกระทบมากที่สุดได้แก่ บ้านคลองทรายและบ้านเขา
แผงม้า ต าบลวังน้ าเขียว อ าเภอวังน้ าเขียว บ้านโพธิ์ทองพัฒนาและบริเวณเขาสี่กุมาร จังหวัดนครราชสีมา โดยบริเวณ
ที่กระทิงออกไปหากินจากผลการศึกษาพบว่ามี 21 บริเวณหลักๆ บริเวณที่พบกระทิงเข้าไปหากินมากเกินกว่า 10 ครั้ง

มีจ านวน 8 แห่ง ได้แก่บริเวณบ้านเขาแผงม้า บ้านคลองทราย บ้านไทรทองพัฒนา บ้านโพธิ์ทองพัฒนาและบริเวณที่
พบกระทิงเข้าไปหากินน้อยกว่า 10 ครั้ง พบ 13 แห่ง ดังรายละเอียดตามภาพที่ 6

ตารางที่ 2 ความหนาแน่นกองมูลกระทิงเมื่อจ าแนกตามบริเวณพื้นที่ 3ประเภท ในเขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาแผงม้า
ระหว่างเดือนมกราคมถึงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2559

AIC EWS D DLCL DUCL DCV

1. Grassland 4856.91 6.96 44.21 31.10 62.83 0.17
2. Saltlick 2239.14 8.10 35.09 26.35 46.71 0.13
3. Forest 1638.68 6.40 17.39 14.29 21.16 0.09

หมายเหตุ: AIC = Akaike’s information criteria, ESW = Effective strip width (m), D = Dung density
(dungs/ha), DLCL = Lower confidence limit at 95% CI, DCV = Coefficient of variation, ULCL = Upper
confidence limit at 95% CI

การใช้พื้นที่อาศัย
การใช้พื้นที่อาศัยของกระทิงภายในพื้นที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าเขาแผงม้า จากการวิเคราะห์ความหนาแน่นกองมูล
ตามถิ่นอาศัยหลักได้แก่บริเวณที่เป็นทุ่งหญ้า บริเวณโป่ง และภายในป่าธรรมชาติ ในพื้นที่ศึกษาพบว่าความหนาแน่น
กองมูลกระทิงในพื้นที่ทุ่งหญ้ามีค่าสูงสุด รองลงมาคือบริเวณพื้นที่โป่ง และภายในป่า โดยมีค่า 4,421 3,509 และ
1,739 กอง/ตร.กม. ตามล าดับ (ตารางที่ 2) ซึ่งชี้ให้เห็นว่า ทุ่งหญ้าเป็นพื้นที่ที่กระทิงใช้ประโยชน์มากที่สุด

วารสารสัตว์ป่าเมืองไทย ปีที่ 24 พ.ศ. 2560 Journal of Wildlife in Thailand Vol. 24, 2017