Page 61 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

และเปอร์เซ็นต์การติดเมล็ดของข้าวแต่ละพันธุ์นั้นตอบสนองต่ออุณหภูมิสูงแตกต่างกัน และเปอร์เซ็นต์
การติดเมล็ดที่ระยะสุกแก่มีความสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์การงอกของละอองเรณูในอาหารเลี้ยงและจ�านวน

ละอองเรณูที่งอกบนยอดเกสรเพศเมีย แสดงว่าความมีชีวิตของละอองเรณูและการปฏิสนธินั้นถูกจ�ากัด
โดยอุณหภูมิสูง ซึ่งพันธุ์สุพรรณบุรี 1 มีความทนทานมากที่สุด ส่วนพันธุ์สันป่าตอง 1 เป็นพันธุ์ที่อ่อนแอ
ที่สุด (เจษฎา และคณะ, 2553)

ดังได้กล่าวแล้วว่า ระยะที่ดอกข้าวบาน เป็นระยะที่ไวต่อผลกระทบจากอุณหภูมิสูงมากที่สุด
โดยปรกติดอกข้าวบานในตอนสายและดอกบานมากที่สุด (peak anthesis) ในช่วง 10.00-12.00 น.

ส�าหรับกระบวนการที่ไวมากต่ออุณหภูมิสูง คือ การแตกของอับเรณู (anther dihiscence) การถ่ายเรณู
การงอกของละอองเรณู ส่วนที่ไวต่อผลกระทบรองลงมา คือ การเติบโตของหลอดเรณู (pollen tube)
ซึ่งเสร็จสมบูรณ์ภายในเวลา 45 นาทีหลังจากที่ดอกข้าวแย้ม ส่วนการปฏิสนธิเสร็จสมบูรณ์ภายในเวลา

1.5-4 ชั่วโมง หากดอกข้าวบานอยู่ในสภาพที่อุณภูมิสูงกว่า 33.7 องศาเซลเซียส เพียง 1 ชั่วโมงก็เพียงพอ
ที่เหนี่ยวน�าให้ดอกเป็นหมัน (spikelet sterility) ได้แล้ว แต่ก่อนดอกบานหรือหลังจากดอกบานแล้ว
แม้จะมีอุณหภูมิ 38-41 องศาเซลเซียสเป็นเวลา 1 ชั่วโมง ก็ไม่ส่งผลกระทบต่อความพร้อมของดอกข้าว

ด้านเจริญพันธุ์ (spikelet fertility)
2.2 แสงกับการเจริญเติบโตของข้าว
แสง (light) หรือแสงอาทิตย์ (solar radiation) มีอิทธิพลต่อการเจริญเติบโตของพืชดังนี้ คือ

(1) เป็นแหล่งพลังงานส�าหรับการสังเคราะห์แสง (2) ควบคุมการเกิดสัณฐานลักษณะ (morphogenesis)
และผลิตภาพ (productivity) (3) เป็นพลังงานที่ขับเคลื่อนให้เกิดดุลยภาพของระบบน�้าที่เชื่อมโยงต่อเนื่อง

ระหว่างดิน-พืช-บรรยากาศ (soil-plant-atmosphere continuum) (Fageria, 2014)
1) ภูมิภาคที่ให้ผลผลิตข้าวสูง ประเทศที่ปลูกข้าวได้ผลผลิตสูง อยู่ในภูมิภาคที่ในช่วงฤดูการ
ปลูกข้าวเป็นวันยาว แดดจ้าและความเข้มแสงสูง เช่น ออสเตรเลีย โปรตุเกส สเปญ มอรอกโค อียิปต์

กรีกและอิตาลี ส�าหรับพันธุ์ข้าวที่มีศักย์ผลผลิตสูง เมื่อปลูกในฤดูฝนก็ให้ผลผลิตต�่ากว่าการปลูกในฤดูร้อน
ซึ่งข้าวได้รับแสงมากกว่า

2) แสงกับการสังเคราะห์แสง ความยาวคลื่นแสงที่ท�าให้การสังเคราะห์แสงเกิดขึ้นได้ดี
(photosynthetically active radiation, PAR) คือ 400-700 นาโนเมตร ในเขตร้อนชื้นและเขตอบอุ่นนั้น
อัตราส่วนระหว่าง PAR กับรังสีที่แผ่จากดวงอาทิตย์ทั้งหมด (total solar radiation) มีค่าประมาณ 0.5

เนื่องจากรังสีที่แผ่จากดวงอาทิตย์โดยเฉลี่ยที่ผิวโลกได้รับในเขตร้อนชื้น มีมากกว่าเขตอบอุ่นประมาณ
เท่าตัว ดังนั้นหากไม่มีปัจจัยอื่นที่จ�ากัดการเจริญเติบโตของข้าว ผลผลิตข้าวในเขตร้อนชื้นควรจะสูงกว่า
เขตอบอุ่นประมาณสองเท่า

-1
-2
หน่วยของพลังงานแสงอาทิตย์ คือ คาลอรีต่อตารางเซนติเมตรต่อวัน (cal cm day ) หรือ
-2 -1
กิโลจูลต่อตารางเมตรต่อวินาที (k J m s ) และความสัมพันธ์ระหว่างสองหน่วยนี้ คือ k J m s = 1.43
-2 -1
cal cm min
-2
-1
ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว ประวติการปลูกข้าว และข้าวกับสภาพแวดล้อม ั 57