Page 212 -
P. 212
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ดังกล่าวจะก�าหนดน�้าหนักเมล็ด และการเป็นหมัน ซึ่งแสดงออกด้วยจ�านวนเมล็ดลีบ ทั้งสองประการนี้
จัดเป็นองค์ประกอบผลผลิตที่ส�าคัญ
ผลหรือเมล็ดข้าวเป็นผลแห้งติดเมล็ดหรือแครีออพซิส หนึ่งผลมีเมล็ดเดียว มีเปลือกหุ้มผลจ�านวน
2 ชิ้นประกบกัน ชิ้นใหญ่เรียกว่ากาบล่างหรือเลมมา และชิ้นเล็กคือกาบบนหรือพาเลีย มีเยื่อหุ้มผลติดอยู่
กับส่วนของเยื่อหุ้มเมล็ด ส�าหรับเมล็ดประกอบด้วย 2 ส่วน คือ เอ็มบริโอและเอนโดสเปิร์ม
ในวัฏภาคเติมเต็มเมล็ดหรือสุกแก่ของข้าว ดัชนีพื้นที่ใบจะค่อยๆ ลดลงเนื่องจากใบวายจากใบล่าง
ขึ้นมา เนื่องจากการเคลื่อนย้ายของธาตุอาหาร เช่น ไนโตรเจนบางส่วนออกจากใบแก่ ถึงแม้การวาย
ของใบในช่วงดังกล่าวจะเป็นปรากฏการณ์ปรกติ แต่มีความจ�าเป็นอย่างยิ่ง ที่ต้องประคับประคองให้ใบ
คงสภาพเดิมด้านความเขียวเท่าที่สามารถจะท�าได้ จนใกล้จะสิ้นสุดระยะสุกแก่ เนื่องจากการสังเคราะห์
แสงของใบในช่วงนี้ มีความส�าคัญต่อการเติมเต็มเมล็ด และเพิ่มน�้าหนักเมล็ด ดังจะได้กล่าวต่อไป
ส�าหรับวัฏภาคเติมเต็มเมล็ดหรือสุกแก่ยังแบ่งย่อยได้เป็นหลายระยะ เช่น ระยะน�้านม แป้งเปียก
อ่อน เมล็ดเริ่มเหลือง และสุกแก่ โดยพิจารณาจากสภาพของแป้งและสีของแป้งในเมล็ดที่เปลี่ยนแปลง
ระหว่างกระบวนการสุกแก่ ในระยะการเติบโตด้านการสุกแก่นี้ ถือว่ากระบวนการก�าเนิดสัณฐานของข้าว
ได้จบสิ้นอย่างสมบูรณ์แล้ว กล่าวคือ
1) สารอินทรีย์ที่พืชได้จากการสังเคราะห์แสง ได้เคลื่อนย้ายมาสะสมที่เมล็ดในรูปของแป้งแล้ว
อย่างเต็มที่ และ
2) สารอินทรีย์ที่เคลื่อนย้ายได้ประเภทคาร์โบไฮเดรตและโปรตีน ตลอดจนธาตุอาหารต่างๆ
ที่เคลื่อนย้ายทางโฟลเอ็มได้ ซึ่งเคยสะสมอยู่ในใบและต้นก็เคลื่อนย้ายมาสะสมในเมล็ดด้วย เป็นเหตุให้
อวัยวะเหล่านั้นเริ่มวายอย่างช้าๆ เช่นเดียวกัน
5.3 แหล่งของคาร์โบไฮเดรตในการสร้างเมล็ด
ประมาณ 85 % ของน�้าหนักเมล็ดข้าวเป็นคาร์โบไฮเดรตซึ่งส่วนใหญ่คือแป้ง และแป้งที่สะสม
ในเมล็ดมาจาก 2 ช่วงของการเติบโต คือ คาร์โบไฮเดรตมาจากการสะสมในส่วนเหนือดินก่อนการออกดอก
และคาร์โบไฮเดรตที่ใบสร้างขึ้นหลังการออกดอกหรือระหว่างการเติมเต็มเมล็ด ดังนั้นการเพิ่มผลผลิตข้าว
จึงต้องเพิ่มทั้งคาร์โบไฮเดรตที่สะสมไว้ก่อนการออกดอก และคาร์โบไฮเดรตที่สร้างใหม่ในช่วงการพัฒนา
รวงและระยะเมล็ดสุกแก่
5.3.1 คาร์โบไฮเดรตที่สังเคราะห์ได้ก่อนก�าเนิดช่อดอก
คาร์โบไฮเดรตที่ข้าวสังเคราะห์ได้ในระยะการเติบโตไม่อาศัยเพศ ตั้งแต่เป็นต้นกล้าจนถึง
เริ่มก�าเนิดช่อดอก กรณีของข้าวอายุ 120 วัน (ภาพที่ 6.6) นับจากเป็นต้นกล้าจนถึงอายุประมาณ 65
วัน คาร์โบไฮเดรตอันเป็นผลของการสังเคราะห์แสงสุทธิ (เหลือจากที่ใช้เพื่อการหายใจ) ถูกน�าไปใช้เป็น
โครงคาร์บอนส�าหรับการสร้างสารประกอบที่เป็นผนังเซลล์ โปรตีน ลิพิด กรดนิวคลีอิก อันเป็นโครงสร้าง
ของเซลล์ซึ่งเรียกรวมกันว่าคาร์โบไฮเดรตโครงสร้าง ในราก แขนงใหม่ ใบและต้น ซึ่งมีการเติบโตอย่าง
208 การเจริิญเติบโตของข้าว ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว
