Page 217 -
P. 217
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ไนโตรเจนท�าให้องค์ประกอบผลผลิตของข้าวลดลงทุกรายการ โดยจ�านวนรวงต่อตารางเมตรลดลงมาก
ที่สุด รองลงมาคือ จ�านวนเมล็ดต่อรวง เปอร์เซ็นต์เมล็ดดี และน�้าหนัก 1,000 เมล็ด ตามล�าดับ ซึ่งแสดง
ถึงอิทธิพลของไนโตรเจนตลอดวงจรชีวิตของข้าว เนื่องจากจ�านวนรวงถูกก�าหนดในระยะการเติบโตไม่
อาศัยเพศ จ�านวนเมล็ดต่อรวงถูกก�าหนดในระยะเจริญพันธุ์ ส่วนเปอร์เซ็นต์เมล็ดดีและน�้าหนัก 1,000
เมล็ดถูกก�าหนดในระยะเมล็ดสุกแก่ ดังนั้น การจัดการธาตุไนโตรเจนอย่างเหมาะสมจึงเป็นปัจจัยหนึ่งที่มี
ความส�าคัญต่อการเพิ่มผลผลิตข้าว การค�านวณผลผลิตข้าวจากองค์ประกอบผลผลิต ท�าได้ดังนี้
-1
ผลผลิต (Mg ha ) = จ�านวนรวงต่อตารางเมตร x จ�านวนเมล็ดต่อรวง
x % เมล็ดดี x น�้าหนัก 1,000 เมล็ด (กรัม) x 10
-5
ส�าหรับระดับผลผลิตเมล็ดข้าว ส่วนหนึ่งขึ้นอยู่กับการสะสมคาร์โบไฮเดรตตั้งแต่ข้าวอยู่ในระยะ
ตั้งท้อง (booting) และหลังจากตั้งท้อง คาร์โบไฮเดรตที่สังเคราะห์ได้ก่อนระยะตั้งท้อง ส่วนใหญ่ยังสะสม
อยู่ในกาบใบและล�าต้น แม้ว่าบางส่วนจะเคลื่อนย้ายไปยังเมล็ดในช่วงเติมเต็มเมล็ด ปริมาณคาร์โบไฮเดรต
ในเมล็ดประมาณ 30 % ได้มาจากส่วนที่ผลิตและสะสมไว้ก่อนระยะตั้งท้อง ส่วนอีกประมาณ 70 % มาจาก
การสังเคราะห์แสงของใบข้าวหลังจากระยะตั้งท้อง ซึ่งถือว่ามีความส�าคัญต่อระดับผลผลิตข้าวมากกว่า
นอกจากนี้ ใบธงยังเป็นอวัยวะหลักในการสังเคราะห์แสงหลังระยะตั้งท้องอีกด้วย ส่วนใบล�าดับ 2 ถึง 4
มีบทบาทเสริมในการสังเคราะห์คาร์โบไฮเดรต ส�าหรับไปสะสมในเมล็ดหลังระยะตั้งท้อง ดังนั้นการรักษา
ให้ใบเหล่านี้ มีความสามารถในการสังเคราะห์แสงได้ดีจนตลอดระยะสุกแก่ จึงมีความส�าคัญต่อการเพิ่ม
ผลผลิตเมล็ดข้าว
8
ดัชนีเมล็ดที่เก็บเกี่ยว
ดัชนีเมล็ดที่เก็บเกี่ยว (grain harvest index, GHI) คือ อัตราส่วนระหว่างผลผลิตเมล็ด (grain
yield) กับผลผลิตชีวภาพทั้งหมด (total biological yield) หรือ
GHI = grain yield/(grain + straw yield)
ดัชนีเมล็ดที่เก็บเกี่ยวของพืชล้มลุกมีค่าแตกต่างกัน เช่น ข้าวสาลี 0.40-0.70 ข้าว 0.23-0.50
ถั่วลิสง 0.20-0.47 ถั่วเมล็ดแห้ง (dry bean) 0.39-0.58 ส�าหรับพืชพันธุ์ใหม่ๆ จะมี GHI สูงกว่าเดิม
เช่น ข้าวพันธุ์ปรับปรุงใหม่มี GHI 0.5 ในขณะข้าวพันธุ์พื้นเมืองมีค่าเพียง 0.30 เท่านั้น นอกจากนี้
GHI ของข้าวยังขึ้นอยู่กับพันธุ์ปลูก พื้นที่ปลูก ฤดูกาลที่ปลูก และระบบนิเวศของแหล่งปลูก ซึ่งมีพิสัย
0.35-0.62
ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ยข้าว การเจริิญเติบโตของข้าว 213
