Page 172 -
P. 172
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร
และร�ยง�นปริม�ณอินทรีย์ค�ร์บอนในดินกันโดยทั่วไป อย่�งไรก็ต�ม ปริม�ณอินทรีย์ค�ร์บอนในดิน
ผันแปรต�มสภ�พภูมิประเทศ ชนิดดิน และภูมิอ�ก�ศ นอกจ�กนี้ก�รที่อินทรีย์ค�ร์บอนในดินอยู่ใน
โครงสร้�งของส�รฮิวมิกซึ่งคงทนต่อก�รสล�ยตัวม�ก เมื่อก�รจัดก�รดินมีผลกระทบต่อก�รเปลี่ยนแปลง
ของอินทรีย์ค�ร์บอนในดินเล็กน้อย จึงวัดได้ย�ก แม้ว่�ก�รเปลี่ยนแปลงดังกล่�วจะมีผลกระทบต่อ
พฤติกรรมและกระบวนก�รของจุลินทรีย์ดินม�กก็ต�ม นอกจ�กนี้อ�จต้องใช้เวล�หล�ยปีกว่�ที่จะแสดง
ให้เห็นอย่�งชัดเจน ถึงผลกระทบของก�รจัดก�รดินต่อปริม�ณอินทรีย์ค�ร์บอนในดิน
3.2.2 ข้อดีของก�รประเมินแอกทีฟค�ร์บอน อย่�งไรก็ต�ม ก�รเปลี่ยนแปลงของค�ร์บอน
ในอินทรียวัตถุส่วนที่ไม่คงตัว (labile fraction) แม้เพียงเล็กน้อยก็เป็นสัญญ�ณเบื้องต้น ที่ระบุถึงคว�ม
เสื่อมของดินหรือผลดีของก�รปรับปรุงดิน ก่อนจะทร�บจ�กตัวชี้บอกอื่นๆ ก�รวิเคร�ะห์ปริม�ณค�ร์บอน
ในอินทรียวัตถุส่วนที่ไม่คงตัวในดินมีคว�มสำ�คัญ เนื่องจ�กส่วนนี้เป็นแหล่งพลังง�นและอ�ห�รสำ�หรับ
ก�รขับเคลื่อนเส้นใยอ�ห�ร จึงมีอิทธิพลต่อวงจรธ�ตุอ�ห�รและกิจกรรมท�งชีวภ�พที่เกี่ยวข้องกับสมบัติ
ต่�งๆ ของดิน ค�ร์บอนในอินทรียวัตถุส่วนที่ไม่คงตัวนั้นเรียกว่�แอกทีฟค�ร์บอน (active carbon) เพื่อ
แยกออกจ�กค�ร์บอนในอินทรียวัตถุส่วนอื่นที่คงทนต่อก�รสล�ยตัว และมีอิทธิพลต่อกิจกรรมของ
จุลินทรีย์ดินน้อยกว่�
แอกทีฟค�ร์บอน คือค�ร์บอนในอินทรียวัตถุส่วนที่ไม่คงตัวหรือมีพลวัตสูง จุลินทรีย์
ดินจึงใช้ประโยชน์ได้ง่�ย แม้แต่ค�ร์บอนในมวลชีวภ�พที่ยังมีชีวิต ได้แก่ค�ร์บอนในเซลล์จุลินทรีย์ก็อ�จ
รวมอยู่ในค�ร์บอนประเภทนี้ อย่�งไรก็ต�ม ตัวชี้บอกที่ใช้ประเมินอินทรียวัตถุส่วนที่แอกทีฟ ได้แก่
อินทรียวัตถุซึ่งเป็นอนุภ�ค (particulate organic matter, POM) และส่วนที่เบ� (light fraction, LF)
สำ�หรับอินทรียวัตถุซึ่งเป็นอนุภ�คนั้น มีขน�ดใหญ่กว่�อินทรียวัตถุทั่วไป จึงแยกออกจ�กกันได้เมื่อร่อน
ด้วยตะแกรง ส่วนอินทรียวัตถุส่วนที่เบ�มีคว�มหน�แน่นน้อยกว่�อินทรียวัตถุทั่วไป จึงแยกออกจ�กกันได้
ด้วยก�รหมุนเหวี่ยง (Weil et al., 2003)
3.2.3 คว�มสัมพันธ์ของแอกทีฟค�ร์บอนกับก�รทำ�หน้�ที่ของดิน จุดเด่นของก�รประเมิน
แอกทีฟค�ร์บอน มี 2 ประก�ร (Gugino et al., 2009) คือ
1) วิเคร�ะห์ง่�ยและค่�ที่ได้มีสหสัมพันธ์กับเปอร์เซ็นต์อินทรียวัตถุ เสถียรภ�พของเม็ด
ดิน และกิจกรรมท�งชีวภ�พในดิน ซึ่งวัดจ�กอัตร�ก�รห�ยใจของดิน
2) เป็นตัวชี้บอกที่โดดเด่นสำ�หรับก�รประเมินคุณภ�พดิน เนื่องจ�กบอกให้ทร�บผล
กระทบจ�กก�รเปลี่ยนแปลงก�รจัดก�รดินได้เร็วกว่�ก�รวิเคร�ะห์อินทรียวัตถุ จึงเป็นประโยชน์อย่�งยิ่ง
ต่อเกษตรกรที่ต้องก�รติดต�มตรวจสอบผลก�รปรับปรุงดินแบบใหม่ (ที่เลือกม�ปฏิบัติ) ต่อคุณภ�พดิน
เช่น ลดก�รไถพรวน ก�รใช้ปุ๋ยอินทรีย์ชนิดใหม่ ก�รปลูกพืชคลุมดินและก�รปลูกพืชหมุนเวียน
สำ�หรับกร�ฟแสดงคว�มสัมพันธ์ระหว่�งปริม�ณแอกทีฟค�ร์บอนในดินกับคะแนนใน
ภ�พที่ 6.12 ใช้กับเนื้อดินเนื้อหย�บ ป�นกล�งและละเอียด
168 สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย
