Page 169 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
คุณภาพดินเพื่อการเกษตร

ต�ร�งที่ 6.1 องค์ประกอบของอินทรียวัตถุ และลักษณะของแต่ละองค์ประกอบ

% ลักษณะ ร�ยละเอียด

<5 มีชีวิต สิ่งมีชีวิต : ประกอบด้วยแบคทีเรีย เชื้อร� ไส้เดือนฝอย โปรโตซัว ไส้เดือน อ�ร์โทรพอด
(living) และร�กที่มีชีวิต

<10 มีสภ�พสด เศษซ�กพืชที่ต�ย (dead plant material) ส�รอินทรีย์ (organic material) เศษซ�ก
(fresh) อินทรีย์ (detritus) เศษวัสดุบนผิวดิน (surface residue) : ศัพท์ทุกคำ�นี้มีคว�มหม�ย
เกี่ยวกับส่วนของพืช สัตว์และส�รอินทรีย์อื่นๆ ซึ่งเพิ่งลงไปในดิน และเริ่มมีสภ�พของ
ก�รเน่�เปื่อยเท่�นั้น พวกกินซ�ก (detrivores) เป็นสิ่งมีชีวิตที่กินส�รเหล่�นี้เป็นอ�ห�ร
33-50 กำ�ลังสล�ยตัว อินทรียวัตถุส่วนที่ไวต่อก�รเปลี่ยนแปลง (active fraction of organic matter) : คือ
(decomposing) ส�รอินทรีย์ (organic compounds) ซึ่งจุลินทรีย์ใช้เป็นอ�ห�รเมื่อวิธีก�รจัดก�รดิน
เปลี่ยนแปลงไป ส�รอินทรีย์ส่วนนี้จะตอบสนองโดยเปลี่ยนแปลง (ลดหรือเพิ่ม) รวดเร็ว
กว่�อินทรียวัตถุในดินทั้งหมด (total soil organic matter)
อินทรียวัตถุย่อยง่�ย (labile organic matter) : คือ อินทรียวัตถุซึ่งย่อยสล�ยโดย
กิจกรรมของจุลินทรีย์ง่�ย

เอ็กซูเดตของร�ก (root exudates) : คือ ของเหลวที่ร�กพืชขับออกม� ประกอบด้วย
นำ้�ต�ลที่ละล�ยได้ กรดอะมิโนและส�รอินทรีย์ต่�งๆ เป็นส่วนหนึ่งของ labile organic
matter
อินทรียวัตถุที่เป็นชิ้น (particulate organic matter, POM) หรือ อินทรียวัตถุนำ้�หนัก
เบ� (light weight organic matter) : คือ อินทรียวัตถุซึ่งย่อยสล�ยโดยกิจกรรมของ
จุลินทรีย์ได้ง่�ย จ�กสภ�พที่เป็นชิ้นและมีนำ้�หนักเบ�กว่�องค์ประกอบอื่นของดิน จึง
ส�ม�รถแยกต�มขน�ดได้โดยใช้ตะแกรง (sieve) และแยกต�มนำ้�หนักโดยใช้เครื่อง
หมุนเหวี่ยง (centrifuge)

ลิกนิน (lignin) : คือ ส�รประกอบที่สล�ยย�กม�ก ลิกนินม�จ�กส่วนของพืชแก่ที่เป็น
ไฟเบอร์ เฉพ�ะเชื้อร�และแอกติโนไมซีตในดินเท่�นั้น ที่ส�ม�รถย่อยส่วนที่เป็นวงแหวน
ของลิกนินให้สล�ยตัวและนำ�ม�ใช้เป็นอ�ห�ร

อินทรียวัตถุที่ทนท�นต่อก�รสล�ยตัว (recalcitrant organic matter) : คือ อินทรียวัตถุ
ในดินพวกฮิวมัส (humus) ซึ่งมีลิกนินเป็นองค์ประกอบ และจุลินทรีย์บ�งชนิดเท่�นั้นที่
ส�ม�รถย่อยสล�ยได้
33-50 ฮิวมัส ฮิวมัส (humus) หรืออินทรีย์วัตถุที่ผ่�นกระบวนก�รเกิดฮิวมัส (humified organic
(humus) matter) : คือ ส�รอินทรีย์เชิงซ้อนซึ่งคงเหลืออยู่ในดิน ภ�ยหลังจ�กก�รแปรสภ�พของ
ส�รอินทรีย์ด้วยกิจกรรมของจุลินทรีย์ดินประเภทต่�งๆ ฮิวมัสสล�ยตัวย�กเนื่องจ�ก
ส�เหตุ 2 ประก�ร คือ 1) ฮิวมัสส่วนที่เข้�ไปอยู่เป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้�งดิน ทำ�ให้
จุลินทรีย์เข้�ไปย่อยไม่ได้ และ 2) ฮิวมัสมีองค์ประกอบท�งเคมีซับซ้อน จุลินทรีย์หล�ย
ชนิดจึงย่อยสล�ยเป็นอ�ห�รได้ย�ก ฮิวมัสจึงมีบทบ�ทสำ�คัญที่ช่วยให้เกิดเม็ดดินมี
เสถียรภ�พ เพิ่มคว�มชื้นที่เป็นประโยชน์และดูดซับธ�ตุอ�ห�ร

สมาคมดินและปุ๋ยแห่งประเทศไทย 165