Page 22 -

โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

เกี่ยวกับรูปแบบของระบบวนเกษตร พบวา มีการจําแนกระบบวนเกษตรคลายกันโดยสวนใหญจะทํา

การจําแนกโดยพิจารณาจากสวนผสมขององคประกอบที่พบอยูในระบบวนเกษตร เชน มณฑล (2541) จําแนก

ระบบวนเกษตรออกเปน 4 ประเภท กลาวคือ หากมีการใชที่ดินปลูกพืชผสมผสานระหวางพืชเกษตรและไมยืน

ตน จะเรียกวา ระบบเกษตรปาไม ( Agrisilvicutural system) ซึ่งจะเนนผลผลิตดานการเกษตรเปนหลัก หาก
เนนผลผลิตปาไมเปนหลัก จะเรียกวา ระบบปาไมเกษตร ( Silvicagriculture system) สําหรับระบบที่สามจะ

เรียกวา ระบบปาไมปศุสัตว (Silvopastoral system) เปนการใชประโยชนที่ดินผสมผสานกันระหวางการปลูก

ไมยืนตนควบคูไปกับการเลี้ยงสัตว และระบบสุดทาย เรียกวา ระบบเกษตรปาไมปศุสัตว ( Agrosilvopastoral

system) ซึ่งเปนการใชประโยชนที่ดินแบบผสมผสานระหวางการปลูกพืชเกษตร ไมยืนตน และปศุสัตว

(มณฑล, 2541) ทั้งนี้ ระบบวนเกษตรแตละรูปแบบอาจมีความเหมาะสมที่แตกตางกันไปในแตละพื้นที่ซึ่ง
จําเปนตองทําการศึกษาถึงบริบทของพื้นที่แตละแหงที่เพื่อกําหนดรูปแบบวนเกษตรใหสอดคลองกับบริบทของ

พื้นที่นั้น เชน งานวิจัยของบุญวงศและคณะ (2532) ไดทําการศึกษารูปแบบของระบบวนเกษตรสําหรับจังหวัด

ลําปาง ซึ่งผลการศึกษา แบงรูปแบบวนเกษตรออกถึง 13 รูปแบบ โดยจําแนกตามระดับการยอมรับของ

ราษฎรได 3 กลุม คือ กลุมที่ราษฎรยอมรับไดในระดับสูง กลุมที่ยอมรับไดในระดับปานกลาง และกลุมที่

ราษฎรยอมรับไดในระดับต่ํา

มีงานวิจัยหลายชิ้นที่ทําการศึกษาเพื่อชี้ใหเห็นถึงศักยภาพโดยเฉพาะอยางยิ่งประสิทธิภาพของระบบวน
เกษตรในดานเศรษฐกิจโดยพยายามชี้ใหเห็นถึงปริมาณผลผลิตทั้งดานพืช ปาไม และปศุสัตว เชน สัญญาและ

อุทัย (2536) ทําการศึกษาผลผลิตของมันสําประหลังและถั่วลิสงที่ปลูกในระบบวนเกษตร ในขณะที่พงษศักดิ์

และคณะ (2536) ทําการศึกษาการเจริญเติบโตและผลผลิตสําหรับการใชสอยของไมยูคาลิปตัส

คามาลดูเลนซีส ที่ปลูกในระบบวนเกษตรบนที่ดินเสื่อมโทรม สามารถกลาวไดวา งานศึกษาเกี่ยวกับบทบาท

ของระบบวนเกษตรในชวงเวลาที่ผานมาจะเนนศึกษาเฉพาะดาน แยกสวน ขึ้นอยูกับความรูและความ
เชี่ยวชาญของผูศึกษา อยางไรก็ตาม งานศึกษาวิจัยที่แสดงใหเห็นถึงศักยภาพของระบบวนเกษตรแบบองครวม

และเชื่อมโยงกับการพัฒนาทองถิ่น เชน บทบาทของระบบวนเกษตรตอการฟนฟูความหลากหลายทางชีวภาพ

ตอการปรับตัวของเกษตรกรตามการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และบทบาทในดานการบรรเทาความ

ยากจนรวมถึงประเด็นเรื่องความมั่นคงทางดานอาหาร ยังไมแพรหลายมากนักในสังคมไทย

ถึงแมวาระบบวนเกษตรจะไดรับการยอมรับมากขึ้นวาเปนทางเลือกและทางรอดของเกษตรกรรายยอย

แตการปรับใชระบบวนเกษตรในระดับพื้นที่ยังคงอยูในวงจํากัด การปรับใชระบบวนเกษตรของเกษตรกรราย
ยอยในระยะที่ผานมาขึ้นอยูกับบทเรียนของเกษตรกรแตละรายซึ่งอาจประสบความลมเหลวจากการทําการ

เพาะปลูกพืชเชิงเดี่ยว เชน ผูใหญวิบูลย เข็มเฉลิม แตการทําระบบวนเกษตรยังไมเปนปรากฏการณใหมของ

สังคมไทยแตอยางใด จึงทําใหหลายคนมักเกิดขอสงสัยและคําถามขึ้นวาระบบวนเกษตรเปนทางเลือกและทาง

22