Page 4 -
P. 4
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
บทสรุปผู้บริหาร (Executive Summary)
ในปัจจุบัน ประเทศไทยมีพื้นที่ป่าทั้งหมดประมาณ 102.24 ล้านไร่ โดยมากกว่าร้อยละ 50 ของพื้นที่
ป่าทั้งหมดอยู่ในภาคเหนือ โดยเฉพาะในจังหวัดน่าน เชียงใหม่ และแม่ฮ่องสอน ที่เป็นจังหวัดที่มีพื้นที่สูงกว่า
ร้อยละ 80 ของพื้นที่จังหวัด และมีประชากรที่อาศัยอยู่ในพื้นที่สูงทั้งประเทศกว่า 1 ล้านคน พื้นที่ของการตั้ง
ชุมชนส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ป่าต้นน้ํา อยู่ในเขตป่าสงวนหรืออุทยานแห่งชาติ โดยเกือบทั้งหมดของประชากรบน
พื้นที่สูงประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก การทําการเกษตรบนพื้นที่สูงจึงมีความสําคัญต่อทั้งความเป็นอยู่
ของคนจํานวนมาก รวมทั้งมีความสําคัญต่อระบบนิเวศในประเทศเป็นอย่างสูง
ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา ปัญหาการบุกรุกพื้นที่ป่าเพื่อปลูกพืชไร่เชิงเดี่ยวในประเทศไทยได้ทวีความ
รุนแรงและได้รับความสนใจจากภาคส่วนต่างๆ เป็นอย่างมาก โดยเฉพาะปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นจากการขยาย
พื้นที่เพาะปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ในภาคเหนือไปบุกรุกพื้นที่ป่าต้นน้ําสําคัญในประเทศ ซึ่งมีสาเหตุหลักจากการ
เพิ่มขึ้นของราคาข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ตามความต้องการใช้ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์เพื่อเป็นวัตถุดิบในการผลิตอาหารสัตว์
ประกอบกับนโยบายภาครัฐที่ส่งสัญญาณที่ผิดและการบังคับใช้กฎหมายด้านป่าไม้ที่ขาดประสิทธิภาพการปลูก
ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์บนพื้นที่สูงนับเป็นสาเหตุสําคัญของปัญหาต่างๆ มากมาย เช่น การพังทลายของหน้าดิน การ
สูญเสียแหล่งเก็บกักน้ําตามธรรมชาติ และการปนเปื้อนของสารเคมีในดินและน้ํา ซึ่งส่งผลกระทบต่อเนื่องในวง
กว้างถึงความเป็นอยู่ของประชาชนทั้งในพื้นที่ต้นน้ํา กลางน้ํา และปลายน้ํา
มีงานวิจัยและการดําเนินงานมากมายในพื้นที่ต่างๆ ที่พยายามหากลไกและมาตรการในการเปลี่ยน
พฤติกรรมของเกษตรกรให้ลดหรือเลิกการปลูกพืชไร่เชิงเดี่ยวในที่สูงไปสู่ระบบเกษตรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
และการฟื้นฟูพื้นที่ป่ามากขึ้น งานทั้งหมดบ่งชี้ให้เห็นว่าการพัฒนาความเป็นอยู่ของเกษตรกรทั้งในแง่ต่างๆ
เช่น ความเข้าถึงแหล่งอาหาร การพัฒนาคุณภาพชีวิต การสร้างรายได้จากพืชทางเลือก ล้วนเป็นปัจจัยสําคัญ
ต่อความสําเร็จของการเปลี่ยนพฤติกรรมเกษตรกรและนําไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน นอกจากนี้ ยังพบว่าการที่
ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ยังเป็นพืชที่เกษตรกรนิยมปลูกทั้งที่ได้ผลตอบแทนน้อยและต้นทุนสูงมากเป็นผลมาจาก
ลักษณะของพืชที่สามารถปลูกได้ง่าย และที่สําคัญคือระบบตลาดที่มารองรับผลผลิตข้าวโพดสามารถแก้ปัญหา
ของข้อจํากัดของพื้นที่สูง เช่น ความห่างไกลตลาด ต้นทุนขนส่งสูง ข้อจํากัดด้านน้ํา ข้อจํากัดด้านสิทธิ์ในที่ดิน
ทํากิน ข้อจํากัดเรื่องผู้รับซื้อ ข้อจํากัดด้านเงินลงทุน ข้อจํากัดด้านความรู้เรื่องพืชที่เหมาะสมกับพื้นที่ เป็นต้น
ในการหาทางออกหรือแก้ปัญหาวิกฤตป่าต้นน้ําอย่างยั่งยืนจึงจําเป็นอย่างยิ่งที่ต้องคํานึงถึงรูปแบบหรือลักษณะ
การเกษตรและรูปแบบธุรกิจการเกษตรของพืช
แต่การหารูปแบบธุรกิจที่สามารถสร้างความยั่งยืนในระยะยาวให้กับชุมชนบนพื้นที่สูงได้นั้นไม่ใช่เรื่อง
ง่าย นอกจากรูปแบบธุรกิจนั้นต้องสามารถสร้างแรงจูงใจที่ถูกต้องให้เกษตรกรแล้ว รูปแบบธุรกิจดังกล่าว
จะต้องส่งเสริมความยั่งยืนในด้านอื่นๆ และไม่ทําให้ประเด็นการพัฒนาที่ยั่งยืนในด้านอื่นๆ เสื่อมโทรมลง
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสถานการณ์ที่การแย่งชิงทรัพยากรที่ดินเพื่อผลิตพืชอาหารและพืชพลังงานมีความรุนแรง
ขึ้นเรื่อยๆ ดังจะเห็นได้จากการลงทุนในภาคเกษตรตั้งต้นของนักลงทุนต่างชาติที่เกิดขึ้นในภูมิภาคแอฟริกา
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย ลาว) และละตินอเมริกา จนเป็นที่วิตกกังวลว่าการลงทุนใน
i
