Page 197 -
P. 197
โครงการหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ด้านการเกษตร เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ช่วยเหลือให้กับเกษตรกรในกลุ่ม บางกลุ่มอาจจะมีการให้เงินปันผลด้วยเช่นกัน และมีส่วนอย่างมากในการ
สร้างการแข่งขันทางราคาในพื้นที่ทําให้ราคารับซื้อผลผลิตจากเกษตรกรเพิ่มสูงขึ้นและมีความผันผวนน้อยลง
ทั้งนี้ เกษตรกรบางรายจะขายให้กลุ่มย่อยของตนอย่างเดียว ในขณะที่บางรายจะแบ่งสินค้าส่วนหนึ่งขายให้กับ
กลุ่มวิสาหกิจและขายอีกส่วนให้กับกลุ่มย่อย
ในขณะที่บ้านมณีพฤกษ์มีผู้รับซื้อเอกชนทั้งที่รับซื้อและขายต่อให้พ่อค้าอื่น (ในลักษณะดั้งเดิม) และที่
รับซื้อและแปรรูปเอง โดยมีลักษณะการดําเนินงานคล้ายกับวิสาหกิจเพื่อสังคมมากกว่าธุรกิจแสวงหากําไร และ
มีบทบาทหลักในการสร้างเสถียรภาพทางราคาและปริมาณการรับซื้อผลผลิตจากเกษตรกร สนับสนุนเกษตรกร
ให้ลดการใช้สารเคมี และเพิ่มการใช้สารบํารุงดินที่ถูกต้องและรักษาสภาพสิ่งแวดล้อม โดยให้การสนับสนุน
โดยตรงกับเกษตรกร ซึ่งก็เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่า ภาคธุรกิจสามารถเข้ามามีบทบาทในการพัฒนา
รูปแบบธุรกิจได้แตกต่างกันออกไป มีความยืดหยุ่นในการดําเนินงานตามลักษณะผลผลิตและเกษตรกรที่
แตกต่างกัน และเป็นอีกหนึ่งช่องทางที่สําคัญในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของเกษตรกรหากมีการสนับสนุน
ส่งเสริม และดูแลอย่างเหมาะสม
ทั้งนี้จะเห็นได้ว่า การรวมกลุ่มเกษตรกรอยู่ในรูปแบบที่หลากหลาย และแม้ว่าจะอยู่ภายใต้รูปแบบ
หรือชื่อเดียวกันก็ยังมีบทบาทและการดําเนินงานที่แตกต่างกันไปตามลักษณะของผลผลิตและความต้องการ
ของเกษตรกร ในหลายพื้นที่ การดําเนินงานของภาคธุรกิจหรือพ่อค้ารายย่อยอย่างเหมาะสมก็สามารถเข้ามามี
บทบาทสําคัญในการพัฒนาความเป็นอยู่ของเกษตรกรในพื้นที่ได้เช่นกัน และในบางกรณียังเป็นจุดตั้งต้นที่
สําคัญที่ทําให้เกิดการพัฒนารูปแบบธุรกิจแบบอื่นๆ ตามมาในภายหลัง ดังนั้น การสนับสนุนการรวมกลุ่มของ
เกษตรกรควรให้ความสําคัญกับโครงสร้างและบทบาทของกลุ่มมากกว่าที่จะเน้นไปที่การรวมกลุ่มลักษณะใด
ลักษณะหนึ่งเป็นพิเศษ
7.1.2 การวิเคราะห์โครงสร้างกลุ่ม
ทั้งนี้ หากพิจารณาโครงสร้างของการรวมกลุ่ม สามารถแบ่งโครงสร้างของกลุ่มได้เป็น 2 รูปแบบหลัก
ได้แก่
1) การรวมกลุ่มและดําเนินการโดยชาวบ้านเองทั้งหมด เช่น การดําเนินงานในรูปแบบของวิสาหกิจ
ชุมชน หรือสหกรณ์ เป็นต้น การรวมกลุ่มในลักษณะนี้ เกษตรกรจะดําเนินงานเองในเกือบทุก
ขั้นตอน ตั้งแต่การปลูกและดูแลผลผลิต การเก็บเกี่ยว รวมไปถึงการติดต่อตลาดและการขาย โดย
ส่วนใหญ่แล้วเกษตรกรจะมีตัวแทนที่ทําหน้าที่เป็นหัวหน้ากลุ่มและติดต่อตลาด (อาจจะเป็นคนละ
คนกันก็ได้) การรวมกลุ่มในลักษณะนี้มีข้อดีคือเกษตรกรจะได้เรียนรู้และมีความเข้มแข็งมาก
เนื่องจากเกษตรกรมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน เกษตรกรมีส่วนร่วมในการกําหนดทิศทางผลผลิตและ
การขายของกลุ่มอย่างเต็มที่ มีส่วนร่วมในการตรวจสอบและการกระจายผลตอบแทน อย่างไรก็
ตาม การที่เกษตรกรต้องมีส่วนร่วมมากเช่นนี้ก็เป็นจุดอ่อนของการรวมกลุ่มในลักษณะนี้เช่นกัน
เนื่องจากเกษตรกรโดยส่วนใหญ่มักจะขาดทักษะในการบริหารจัดการ ทักษะในด้านการตลาด
รวมทั้งไม่มีเวลาที่จะดําเนินงานในด้านการตลาด ทําให้การรวมกลุ่มในลักษณะนี้เกิดขึ้นได้ยาก
(แบบที่ 1 ในรูปที่ 7.1)
7-3
